ရခိုင္လူမႈအေဖြးအေစးမွာ ျမီသွ်င္ပေဒသရိုက္စႏႈိက္ ေနာက္ဆံုးပိုင္း ေတတံ့ခ်ိန္ကာလမွာ အမ်ိဳးသား ေစလံုးလံုးမႈ ျပိဳေကြးလားခေရအတြက္တာေၾကာင့္ ကိုလိုနိကြ်န္ဘဝသိုပ က်ေရာက္လားခေရ အရိွဖက္ရခိုင္ေျပတစိပ္တေဒသနန္႔ ရခိုင္လူမႈအေဖြးအေစး တစိပ္တေဒသကို ဗမာပေဒသရိုက္ေနေခ်႕က ရက္စက္မႈမ်ိဳးစံုနန္႔အုပ္ခ်ဳပ္လိေရ၊ အေနာက္ဖက္ ရခိုင္ေျပတစိပ္တေဒသနန္႔ ရခိုင္လူမႈအေဖြးအေစး တစိပ္တေဒသကို ျဗိတိသွ်အရင္းသွ်င္ေနေခ်႕ရို႕ သိမ္းယူျပီးေက ဘဂၤလားေနနန္႔ ေပါင္းစပ္ပိုက္လိုက္ေတ။
ဗမာေနေခ်႕ရို ရခိုင္ေျပကိုသိမ္းယူေရႏႈိက္ ၁၇၈၄ က ၁၇၈၈ ထိအတြင္းမွာ ရခိုင္အမ်ိဳးသားတရပ္လံုး ဗမာေနေခ်႕ကို ခါးခါးသီးသီး ေတာ္လွန္ခကတ္ေတ။
ေစးရံုးညိညြတ္ျခင္း၊ ေစကမ္းဟိျခင္း၊ စေရေတာ္လွန္ရီး၏ အဓီကဝင္ရိုး (ဝါ) အဂၤါတိ ခ်ဳိ႔ေတ့မႈေၾကာင့္ ယင္းေတာ္လွန္ရီးမွာ မေအာင္ျမင္ႏိုင္ခ၊ ဗမာေနေခ်ရို႕ လူမဆန္ေရစိတ္နန္႔ ရခိုင္ေျပအရပ္ရပ္မွာ သိန္းသန္းခ်ီလို႔ သတ္ျဖတ္ခကတ္ေတ။ ယင္းေခတ္ခါမွတ္တ္းမ်ားအရ ဗမာျမိဳ႕ဝန္ နႏၵပက်န္သတ္ပိုက္ခစြာ ရခိုင္အမ်ိဳးသား ေပါင္း ၂၃၆၀၀၀ ျဖိဳက္ေတ။
(၁၇၈၄- ၁၈-အတြင္း) ။
မာန္ေအာင္ျမိဳ႕ဝန္ ဗမာသမိုင္းရြီးသူမ်ားကေလ့ မာန္ေအာင္ ကြ်န္းဟိပညာေသေပါင္းမ်ားစြာကို သတ္ျဖတ္ခေရ၊ ျမိဳ႕သိုက္ေခ်ာင္းစိုင္းတင္ေခ်ာင္း၊ ေတာင္ခြင္၊ ၾကိမ္သလိ ေနရို႕မွာ သတ္ျဖတ္ခံခရေရ ေျပသူအေပါင္းမွာေလ့ ရြာလိုက္၊ နယ္လိုက္ခ်ီလို႔ျဖိဳက္ေတ၊ ရသမွ်ရခိုင္သံုးပန္းနန္႔ေျပသူတိကို အုပ္လိုက္အုပ္လိုက္ဖမ္းျပီးေက ျမိဳက္ကမ္းနားမွာ ပင္ေလကမ္းျခီရို႕မွာ ျခံခပ္ျပီးေက ျဖားရီနန္႔ျမဳပ္သတ္ခစြာ ေအနိထက္တိုင္ ျခံထိုးျပင္တိ ဟိနိသိေရ။
AD-၁၇၈၈-မွာ ဗမာျမိဳ႕ဝန္ျဖိဳက္ေတ အေနာက္တိုက္ဝန္လက္ထက္က ရခိုင္ေျပက ဖမ္းယူလားခေရ သူေငေတာ္ ၁၀၁ ေယကင္ ယိုးဒယားကိုတိုက္ဖို႔ ပီးပို႔ရစြာကား လူ ၆၀၀၀ ျဖိဳက္ေတ။
၁၇၉၄ - ခုမွာ ျမိဳ႕ဝန္းမင္းၾကီး ေက်ာ္ထင္စိန္ဖူး လက္ထက္မွာ လူေပါင္း ၂၀၀၀ မင္းကြန္းေစတီ ေတဖို႔လို႔ပီးရေရ။
ယင္းအျပင္ စိုက္ေပြးမွာပါလီေရ ရခိုင္အာဇာနီေပါင္းေရာဂါဖီး၊ ငတ္မြတ္ျခင္းဖီးနန္႔ သီလီရေရလူအေပါင္းရို႕မွာ မရိတြက္ႏိုင္ေအာင္ပင္ျဖိဳက္ေတ။
ဗမာရို႕ ေခြ်းတပ္ေဆြးယူလားခစြာေလ့ အမ်ားအျပားပင္ျဖိဳက္ေတ။ ယင္းနန္႔ ရခိုင္အမ်ိဳးသားရို႕ေရ ရခိုင္ေျပအေနာက္ဖက္ျခမ္း ျဗိတိသွ် အရိွအိႏၵိယကုမၸဏီသိမ္းယူထားေရေဒသကို ကုန္းေၾကာင္းတမ်ိဳး၊ ရီေၾကာင္းတဖံု၊ထြက္ျပီးလီကတ္ေတ။
စိုက္တေကာင္းေတာင္ရိုးေတာင္ရိုင္းရို႕ကို တိုးဝင္လီကတ္ေတ။ လူအေပါင္းေလ့ အမ်ားအျပားပင္ျဖိဳက္ေတ။
သံေတြး၊ ရမ္းေျပ႕၊ မာန္ေအာင္၊ စေရ ေဒသရို႕ကပင္ေလ့ ရိေၾကာင္းဖြင့္ကာ ဘဂၤလာအဝကြ်န္း၊ ကြ်န္းရိုင္းရို႕ကို ခုတ္ထြက္ယွင္းလင္းဗ်ာလ္နိလီကတ္ေလတး။
လူအေပါင္းေလ့ အေျမာက္အမ်ားပင္ျဖိဳက္ေတ၊ ၁၇၉၈-ခု ဗမာရို႕ ေျမာက္ဦးကို သိမ္းပိုက္ျပီးေနာက္ ၁၄ ႏႈိက္အၾကာမွာ ရခိုင္အမ်ိဳးသားသံုးပံုႏွစ္ပံုေရ ရခိုင္ေျပ အေနာက္ဖက္ျခမ္း ျဗိတိသွ်ပိုင္နက္သို႔ ေျပာင္းရႊိလားလိကတ္ေတ။
ကပၸတိန္ဟိရမ္းေကာစ္ (Captain Hiramcox)၏ အစီရင္ခံစာအရ “AD-၁၇၉၉-ခုမွာ ရခိုင္သားေပါင္း ၄ ေသာင္း၊ မဟုတ္ေက ၅-ေသာင္း ေျပာင္ရႊိလာေၾကာင္းေဖၚျပထားေရ။
ေဒခ်င့္ေရ ၁၇၉၉ ခုႏႈိက္ တႏႈိက္အတြင္ ေျပာင္းရႊိကတ္စြာျဖိဳက္ေတ။
ရခိုင္ဒုကၡေသေပါင္းအနက္ တရက္မွာ အေယာက္ ၂၀ ေယာက္စီ သီဆံုးလိေရ။ လာလမ္းတေလွ်ာက္မွာ လူသီအေလာင္းထပ္နီေရ။
လူအိုတိ၊ ေရာရါေသတိ၊ မိခင္တိ၊ အေယွတိေလ့ အမ်ားအျပားပင္ျဖိဳက္ေတလို႔ သူ႔အစီအရင္ခံစာမွာ ေဖၚျပထားေရ၊ အခုရခိုင္ေျပမွာ ဆက္ဆံနီေရ ရခိုင္အမ်ိဳးသားအေပါင္းရို႕ေရ ယင္းအခါက အသက္မသိလို႔ က်န္လိုက္ေတ ရခိုင္ဖိုးဖီးဇူဇာက ဆင္းသက္လာေရ ရခိုင္အမ်ိဳးသားတိ ျဖိဳက္ေတဆိုစြာကို မမိအပ္၊ မမိရ၊ လူ႕ေတာ္လွန္ရီးသမိုင္းဆက္ကို လူမသိရ လူမ်ိဳးဆက္ကို လူပင္ဆက္ဆံရဖို႔ပင္ျဖိဳက္ေတ။ ယင္းပိုင္ ျဖိဳက္နိခ်ိန္မွာ ၁၇၉၈-ခု ဗမာဘုရင္ေမာင္ဝိုင္းက လူေပါင္း ၄ ေသာင္းနန္႔သိနပ္ ၂ -ေသာင္းရို႕ကို ရခိုင္ေျပကေတာင္းခံပါေရ။
ယင္းနန္႔ ဇု ဗမာျမိဳ႕ဝန္ရိွ႕က ေခြ်းတပ္ေဆြးနိလိရာ ယင္းႏႈိက္ ၁၁၆၀-ခု တန္းေဆာင္မုန္းလဆန္း ၂-ရက္ အဂၤါနီမွာ လကၤ်ားျပန္ရြာအုပ္ ဗိုလ္တိုးစံ၊ ဗိုလ္ေကာေစြ၊ ဒဂၤါးေတာင္းစား ဗိုလ္တံုးစံရြီးရို႕ေရ တိုင္ေစတိုက္ေမာင္းတီးလို႔ ေတာ္လွန္တိုက္ခိုက္ကတ္ေတ။
ယင္းေတာင္လွန္ရီး အင္းအားစုေရ ငေရးေကာက္မွာ တပ္ေတလို႔ ေတာ္လွန္ကတ္ေတ။
ျမိဳ႕သူၾကီးဦးသံေဒ၏သား ဗုိလ္ခ်င္းျပန္သမက္လတ္ရံုူးဗိုလ္၊ ပလက္စားဗိုလ္စံရို႕ေလ့ မယူကမ္းေအာက္တပ္မွာ တပ္ေတျပီးေက ေတာ္လွန္တိုက္ခိုက္လိေရ။
ရမ္းေျပ႕ျမိဳ႕သူၾကီး ဗုိလ္စံျမမွာကား ဗမာေနေခ်႕ရို႕က ဗိုလ္ခ်င္းျပန္နန္႔ ဆက္သြက္ေၾကာင္းကိုသိလားလို႔ ကြပ္မ်က္ခံလိရေရ။
AD-၁၈၁၁ (AC ၁၁၇၃)မွာ ဗိုလ္ခ်င္းျပန္ကား နတ္ျမိဳက္ကမ္းျခီ ဟာရဗင္းက လူစုေရခါ ၁၅၀၀ ေလာက္ရေရ။
မယူကမ္းေအာင္ထပ္သို႔ေရာက္ေတခါ လူ ၃ ေသာင္းအထိရလာေရ။
ယင္းခရိုက္ႏႈိက္ေမလမွာ ေမာင္ေတာျမိဳ႕ကို သိမ္းျပီးေက ရခိုင္တေျပလံုး ေတာ္လွန္ရီးအင္အား ျဖန္႔ၾကက္လိုက္ေတ ဇြန္လအေလးေလာက္မွာ ေျမာက္ဦးျမိဳ႕ေတာ္မွအမ က်န္တေျပလံုးကို ဗိုလ္ခ်င္းျပန္သိမ္းထားလိုက္ေတ။
ယင္းေနာက္ပိုင္း ဗိုလ္ခ်င္းျပန္ေရ ကစၦပနဒီ ကုလားတန္ျမိဳက္ အေနာက္ဖက္ ယိုးငူအရပ္မွာ ေဇယ်ာဝတိျမိဳ႕ကို ေတေထာင္လိုက္ေတ၊ ဗိုလ္မ်က္ေတာင္ေရွကို “နႏၵိေသနဗႏၷဳလ” ေသြ႔နန္႔ စိုက္သူၾကီးခန္႔လိုက္ေတ။
ရခိုင္တပ္မႈ၊ ဗိုလ္မႈအေပါင္းကို ရခိုင္ေျပအရပ္ရပ္မွာ တပ္ကိုယ္စီနန္႔ ေစးအုပ္ထားစိေရ။
လက်္ားျပန္အရပ္က မလက္စား ဗိုလ္စံတပ္မႈ ေမာင္ရႊီရို႕တာဝန္ယူေရ။ ရႊိနတ္ပင္လမ္းေၾကာင္းက ဗိုလ္ေအာင္ရိွရို႕ တာဝန္ယူရေရ။
ေလာင္းၾကက္ျမိဳ႕ေဟာင္းက ဗုိလ္ေစာ္ေကးတပ္မႈ ဗိုလ္ေသာၾကာ၊ ရမ္းဝျမိဳက္က ဗိုလ္တိုးေအာင္ေက်ာ္ မအိအရပ္က ျမံဳေတာင္စား ဗိုလ္မႈးေမာင္ညို၊ တပ္မႈးဗိုလ္ညိုေရာင္ျဖဴရို႕ တာဝန္ယူကတ္ရေရ။
ေျမာက္ဦးျမိဳ႕ကို ဗိုလ္မ်က္ေတာင္ေရွ လမုစားဗိုလ္ေရြလူရို႕ ဝိုင္းဝန္ပိတ္ဆို႔ထားေရ။
မာန္ေအာင္ျမိဳ႕က လက္ရုန္းဗိုလ္၊ တိမ္ၾကားဗိုလ္ရို႕ ဝိုင္းဝန္ပိတ္ဆို႔ထားေရ။
သံေတြးျမိဳ႕ကို ျမိဳ႕သိုက္စား ဗိုလ္ေမာင္ေဝ ဗုိလ္ဘခ်ိဳက္ရိွရို႕ ဝိုင္းဝန္းပိတ္ဆို႕ထားကတ္ေတ။
ယင္းအခ်ိန္ေလာက္မွာ ဗိုလ္ခ်င္းျပန္ေရ စိုက္တေကာင္းတရားသူၾကီးပါးသို႔ သံစာတေစာင္ပို႕လိုက္ေတ။
ျဗိတိသွ် အရိွအိႏၵိယကုမၸဏီက လက္နက္ခဲယမ္းမီးေက်ာ္ကူညီပါက ဘ႑လက္ေဆာင္ပီးျပီးေက မိတ္အေၾကးေဖြ႔ေၾကာင္းကို ရီးသားလိုက္ေတ။
ယင္းအခ်ိန္ကပင္ ယင္းပိုင္လုပ္စြာေရ ဗိုလ္ခ်င္းျပန္၏ ေနးဗ်ဴဟာပင္ျဖိဳက္ေတ။
ေတာင္မင္းၾကီး က်င့္သံုးခေရ ေနးဗ်ဴဟာနန္႔တူေရ၊ ပက္ပင္းကာလမွာ ရခိုင္ေျပ၏ အဓိကပတိပကၡမွာ ဗမာေနေခ်႔နန္႔ ရခိုင္တမ်ိဳးသားလံုး ျဖိဳက္နိေရ ပတိပကၡျဖိဳက္ေတ။
ဗမာေနေခ်႕မွာ ပေဒသရိုက္ေနေခ် ျဖိဳက္ေတ ရခိုင္အမ်ိဳးသားတရပ္လံုးကို ပေဒးသရိုက္လူတန္းစားအရ ဖိႏွိပ္သတ္ျဖတ္နီေရ အမ်ိဳးသားလကၡဏာအရပ္ရပ္ကို ဖ်က္ဆီးနိေရ။
အမ်ိဳသားတရပ္လံုးကို မ်ိဳးျဖဳတ္နိေရ ယင္းနန္႔ဇု ေဒပဋိပကၡကုိ ေဇယွားတိုက္ထုတ္ဖို႔တြက္ ဗမာပေဒသရိုက္ေနေခ်႕၏ ရန္ဖက္ျဖိဳက္ေတ ျဗိတိသွ်အရိွအိႏၵိယကုမၸဏီကို အရံအင္အားစုအျဖိဳက္ မိတ္ေဖြ႔ယူမႈကို ေတာင္မင္းၾကီးရို႕ ဗိုလ္ခ်င္းျပန္ရို႕ ၾကိဳးစားခစြာေရ သဘာဝက်ေရ မိတ္ေဖြ႔ရံုမဟုတ္ေဘး ေျပကိုထိုးအပ္ေကမွားေရ။
ေယေကဗမာပေဒသရိုက္ လက္ေအာက္ခံဘဝက ျဗိတိသွ်အရင္းသွ်အရင္းသွ်င္ ေနေခ်႕လက္ေအာက္ခံဘဝတို႔ ကြ်န္လက္ေျပာင္းလဲလိုက္ရံုရာက်ဖို။
ဗိုလ္ခ်င္းျပန္ရို႕ ယင္းပိုင္ကမ္းလွမ္းခ်က္ကို ကုမၸဏီအစိုးရက မလွိမ့္တပတ္လုပ္ထားေရ။
တဖက္မွာ စိုက္တေကာင္းတရားသူၾကီး မစၥတာပီေစးလ္ (Mr. Pechak) က ဗိုလ္ခ်င္းျပန္ကိုဖမ္းဖို႔အတြက္ ဝါရမ္းထုတ္ထားေရ၊ အျခားတဖက္မွာ ဗိုလ္ခ်င္းျပန္၏ လႈပ္ရွားမႈကို ေဒါက္တာမတ္ရီး (Mr. Merae) ရို႕ပိုင္ ပုဂၢိဳလ္ရို႕ကေလ့ ေျမာက္ပိုင္းရို႕မွာ၊ ဥေရာပတိုက္မွာ၊ အာဖရိကတိုက္ေတာင္းပိုင္းမွာ၊ အိႏၵိယေျပမွာ၊ တရုပ္ေျပမွာ၊ ျပင္သုိက္၊ အရင္းသွ်င္ေနေခ်႕ရို႕နန္႔ စိုက္ရီး၊ ႏိုင္ငံရီး၊ စီးပြားရီအရ ျပိဳင္ဆိုင္တုိက္ခိုက္လို႔ဟိနိေရ ယင္းနန္႔ဇု ရခိုင္ေျပကိစၥျမန္မာေျပကိစၥရို႕မွာ မေယာင္မေလ လုပ္ထားျခင္းျဖိဳက္ေတ။
ယင္းအခါက ျဗိတိသွ်ကုမၸဏီေရ ဗမာပေဒသရိုက္ရို႕နန္႔ နားေလေအာင္ သံတမန္အၾကိမ္ၾကိမ္လႊတ္ျပီးေက မိတ္ေဖြ႔ဖို႔ၾကိဳးစားနိေရ အျခားတဖက္မွာေလ့ ဗမာနန္႔တြင္းရီးမွာ ျပင္သိုက္ရို႕ အျပိဳင္အဆိုင္ျခီကုတ္ဖို႔ၾကံနိေရ ယင္းအတြက္တာနန္႔ ဗိုလ္ခ်င္းျပန္ရို႕ ကမ္းလွမ္းခ်က္ကို မျပန္ၾကားေဘးနိခကတ္ေတ၊ ဗုိလ္ခ်င္းျပန္မွာ ယင္းႏႈိက္တမိုးလံုး ရခိုင္ေျပကို ထိန္းထားႏိုင္ကတ္ေတ။
ျဗိတိသွ်တပ္ က ထြက္နိကတ္ေတ အိႏၵိယအမ်ိဳးသား စိုက္သမားတိ မိမိတပ္တြင္းသို႔ ဝင္ဖို႔ေဆြးေႏြးလီေရ။
လက္နက္ရိကၡကို ခက္ခက္ခဲခဲစုလီရေရ။
မိုးကုန္ေက ဗမာေနေခ်႕နန္႔ ရင္ဆိုင္ရဖို႕ ပင္ျဖိဳက္ေတ။
စိုက္မႈစုိက္ရာကိစၥရို႕ကို စီးစီးစိုက္စိုက္ျပင္ဆင္ထားလီေရ။
ေယေကေလ့ လက္နက္ေခးယမ္းမီးေက်ာက္နန္႔ စိုက္ပညာဖက္မွာ ေကာင္းေကာင္းၾကီးအားနဲနိရ၊ အခ်ိဳ႕တပ္သားရို႕မွာ ဝါးခြ်န္ကိုပင္ လက္နက္ကိုင္ေဆာင္ရေရ စိုက္ပညာလိက်င့္ရီးကိုေလ့ စိုက္ေပြးတြင္းမွာလုပ္ရေရလို႔ဆိုရဖို႕ပင္။
ဖာျဖိဳက္လို႔ေလးဆိုေက စိုက္တေကာင္းေနဖက္က ေစးရံုးရီးလုပ္စိုင္ကေလး ျဗိတိသွ်ရို႕ မသိေအာင္ျမီေအာက္ေစးရံုးရီးကိုရာ လုပ္ႏိုင္ခေရ။
ေယျပီးေက စိုက္ခ်ီလာရေရ တမိုးတြင္းလံုးမွာေလ့ လိ့က်င့္ဖိုေကာင္းေကာင္းမရႏိုင္၊ အိုးပိုက္၊ အိမ္ပိုက္ ျဗိးလႊားနိရေရ ရခိုင္လူ႔အေဖြ႔အေစးေရ ေနေခ်႕ ၂ -တိုင္ၾကား မွာ ရုန္းကန္နီရစြာက ေလြေရအလုပ္မဟုတ္။
ဇာပင္ျဖိဳက္ျဖိဳက္ ဗိုလ္ခ်င္းျပန္၏ေတာ္လွန္ရီးေရ ေနေခ်႕ဆန္႔က်င္ရီးအစိုက္အမွန္ပင္ျဖိဳက္ေတ။
၁၈၁၁-ခု၊ ဒီဇင္ဘာလကိုေရာက္လတ္ေတအခါ ဗမာေနေခ်႕ ပေဒရိုက္ေမာင္ဝိုင္းေရ ေၾကးေၾကာင္း၊ ရီေၾကာင္းစိုက္ ၂- ေၾကာင္းက ရခိုင္ျပတို႔လႊတ္လိုက္ေတ မအီေခ်ာင္းတိုက္ေပြးမွာ ရခိုင္ရို႕ယႈံးနိမ့္လို႔ ေတာင္ပိုင္းက ရီတပ္အားလံုးေရ စေနးခံတပ္နန္႔စုေစးနီရေရ။
ပင္ေလးေၾကာင္းတိုက္ေပြးမွာ ယႈံးနိမ့္ရျပန္ေရ ဘုတ္အစီး ၃၀၀ လူတေသာင္းအနက္ ၂၀၀ ပ်က္စီးလီရေရ။
ယင္းေၾကာင္းဗိုလ္ခ်င္းျပန္ေရ တပ္အားလံုးကိုစုေစးျပီးေက က်ိန္းကြ်န္းကခံုခံျပန္ေရ။ အင္အားမမွ်လို႔ေဇဝတီခံတပ္ျမိဳ႕တို႔ ထပ္ဆင့္ဆုတ္ခြာရျပန္ေရ ၁၉၁၂-ခု၊ ဇႏၷဝါရီလေလာက္မွာ (၁၁၇၃-ခုျပာသိုလေျပ႔ ဗဒူးနီ) ရခိုင္တျပလံုးက လူေပါင္း ၉၀၀၀၀(ကိုးေသာင္း)ကို သိမ္းယူေခၚေဆာင္ျပီးေက စိုက္တေကာင္းေနဖက္သို႔ ခိုဝင္လီရေရ။
ဗမာေနေခ်႕ရိုကား ထက္ၾကပ္လိုက္ပါလာျပီးေက ေမာင္ေတာျမိဳ႕ခဲတပ္က ရပ္လီကတ္ေတ။
ယင္းေနာက္ ဗမာေနေခ်ရို႕ေရ ျဗိတိသွ်ကုမၸဏီပါးသို႔ သံစာကမ္းလွမ္းျပီးေက ဗိုလ္ခ်င္းျပန္ လက္ရံုန္းဗိုလ္နန္႔တကြ ရခိုင္ေျပသူရို႕ကို ျပန္ေတာင္းလီေရ ရခိုင္ဘုရင္အဆက္ဆက္၏ ပိုင္နက္ေနျမိဳ႕ျဖဳိက္ေတ စိုက္တေကာင္းဒဂါးရို႕ကို ျမန္မာမင္းဘား ပီးအပ္ရန္ေတာင္းလီေရ။
မပီးအပ္ေက စိုက္ျပဳဖို႔လိုျခိမ္းေျခာက္လီေရ။
၁၈၁၂-ခု၊ (၁၁၇၄-ခု၊ (၁၁၇၄-ခု ကဆံုလ) မွာ ဗိုလ္ခ်င္းျပန္၏ လက္ရြီးစင္တပ္ေရ ငေၾကးေတာင္ခံတပ္ကို ဝင္စီးျပီးေက ဗမာေနေခ်႕တပ္မႈး ငလြန္းေျပကို ကြပ္မ်က္လိုက္ေတ။
ယင္းအခ်ိန္ေလာက္မွာ အဂၤလိပ္စိုက္ဗိုလ္ကာနယ္လ္ေမာ္ဂန္ (Canal Margan) က ဗုိလ္ခ်င္းျပန္၏ မိသားစုနန္႔ လက္ရံုးဗိုလ္၊ လမုစားဗိုလ္ေရႊရို႕ကို ဖမ္းဆီးျပီးေက စိုက္တေကာင္းအက်ိဳင္းေထာင္မွာ ခ်ဳပ္ထားစီေရ။
ယင္းမွာ လက္ရုန္းဗိုလ္ေကြလြန္လီေရ။
က်န္ေတာ္လွန္ရီးမိသားစုကို ဒဂါးျမိဳ႕မွာ အေက်ခ်ဳပ္နန္႔ အိမ္တေဆာင္မွာ ထားလီေရ။ ဗိုလ္ခ်င္းျပန္ကား ေတာ္လွန္ရီး ေအာင္လံကိုလႊင့္ထူေျမး လႊင့္ထူျပီးေက မယူကမ္း မဂၤလာၾကီးေတာင္မွာ တပ္ခ်ထားေရ။
ေနာက္ေတာ္ ေလးျမိဳ႕စား ဗိုလ္ေအာင္ေက်ာ္ ဒဂၤါးေတာင္စားဗိုလ္တံုးစံေရြ၊ ဗိုလ္ေစာ္ကား ေယာက္ဖေတာ္ ဗိုလ္သက္ႏွံရို႕နန္႔ ေစးရံုးျပီးေက ဗမာေနေခ်႕ကို ဆက္လက္တိုက္ခုိက္ေမာင္းထုတ္ေတ။
မိုးေစကြ်န္းတိုက္ေပြး ( ၁၁၇၄-ခု၊ ျပာသုိလ) မွာ ယႈံးနိမ့္လို႔ ေရွာက္ေခ်ာင္းဖ်ားတို႔ ဆုတ္လီရေရ၊ ယင္းႏႈိက္ တပိုးေတြးလမွာ သရက္ခ်ိဳျမိဳ႕ကို ေတလီက်င္ေရ၊ ခမီး၊ ျမိဳ၊ သက္၊ ခ်င္း၊ စေရ လူမ်ိဳးစုအားလံုးကို စုေစးတပ္ေဖြးျပီးေက သမက္ေတာ္တိမ္ၾကားဗိုလ္ကို တပ္မႈးခန္႔အပ္လိုက္ေတ။
ကစၦပနဒီျမိဳက္ညာ၊ ကူဝတိုက္ေပြး (၁၁၇၅-ခု၊ ျပာသုိလ)မွာ ယံႈးႏွိမ့္လိျပန္လို႔ တပ္ဆုပ္ခံရေရ။
ယင္းလမွာပင္ ဗိုလ္ခ်င္းျပန္ေရ စိုက္တေကာင္းေနသို႔ ခိုးဝင္လီရေရ။
၁၈၁၃-ခု၊(၁၁၇၅-ခု တေပါင္းလ)မွာ ဗမာၿမိိဳ႔၀န္ ေနာ္ရထာဆုိသူေရ ရခုိုင္လူသန္လူျပန္ရုိ႔ နန္႔ စုိက္တေကာင္းေနၿမီက ျပန္လာကတ္ေတအိမ္ေထာင္ေသ စုိက္ၿပီးရုိ႔ကုိပါ ရိင္ကုိဓါး နန္႔ေခြးၿပီးေက က်ီးစာ၊ငွက္စာ၊ ေကၽြးလီေရ။
အျခားတဖက္မွာ ၿဗိတိသွ်ကုမၸဏီကေလ့ ဗုိလ္ခ်င္းျပန္ကုိ ဖမ္းရေက အိႏၵိယရႈပီဒဂၤါး၅၀၀၀ သူ႔လက္ေအာက္ခံ ဗုိလ္ကုိဖမ္းရေက ရႈပီေငြ ၁၀၀၀ ပီးဖုိ႔လုိ႔ ဆုေငြထုတ္ဆင့္ ေၾကျငာလုိ္က္ေတ။
ေအဒီ ၁၈ ရာစုအဆုံး ၁၉ ရာစုအစ ကာလမွာ အဖရခုိင္ေျပမွာ ၃ပြင့္ဆုိင္ စုိက္ေပြးခင္းက်င္းနီခရေရ ၂ ရန္ၾကားမွာ ရခုိင္လူမႈအေဖြးအေစးၾကား ပ်ဳိက္နီခရေရ။
ဗမာေနေခ်႔ က်ဴးေက်ာ္စကာလ ရခုိင္လူ႔အေဖြးအေစးကုိ အလွပလႏုိးေဆာင္ႏုိင္ေရ ေခါင္းေဆာင္ေကာင္းမေပၚထြန္းခ။
ေယေကေလ့ အမ်ားစုကုိ တန္းေလြးေခ်ာင္းက ေတာင္မင္းၾကီးေက်ာ္ထြီးဦးေဆာင္ႏုိင္ ခေရ။
ေနေခ်႔မေဒသရုိက္ကုိ အဓိကပတိပကၡထားၿပီးေက ၿဗိတိသွ်ေနေခ်႔ကုိ လက္ေအာက္ခံ ပတိပကၡထားလုိ႔ အရံအင္အား အကူအင္အားၿဖိဳက္ထားဖုိ႔ ၾကိဳးစားခ ကတ္ေတ၊ ေယေကေလ့ ကုိယ္ရုိ႔အခ်င္းခ်င္း ေစးရုံးမႈအင္အားေနးပါးခလုိ႔ ေတာ္လွန္ရီး ယႈံးနိမ့္ခရေရ။
ငါရုိ႔စုိက္အတြက္ သခၤန္းစာယူစရာပင္ၿဖိဳက္ေတ၊ ယင္းေနာက္ ဗုိလ္ခ်င္းျပန္ေရ ၃ ပြင့္ဆုိင္စုိက္ေပြးကုိ ဆက္လက္ဆင္ေႏြးေရ။
သူ႔လက္ေအာက္မွာ ေစးရုံးရီးေကာင္းမြန္လာေရ။
ေယေကေလ့ လက္နက္အင္အားနန္႔ စုိက္ပညာအင္အား အဆမတန္နိမ့္က်နီေရအတြက္နန္႔ ေနေခ်႔ ၂ ရန္၏ဒဏ္ေၾကာင့္ ယႈံးနိမ့္ရေရ။
ယင္း၃ ပြင့္ဆုိင္အေထးမွာ ၿဗိတိသွ်ေနေခ်႔က ပရိေယအေၾကြ၀ဆုံးျဖစ္လုိ႔ ရခုိင္အင္အားကုိ ထြားထြားညက္ေအာင္ စုိက္ကဇာတ္ၿပီးေက ထားခေရ၊ တဖက္မွာ ဗုိလ္ခ်င္းျပန္ကုိ ေတာ္လွန္ရီးမလုပ္ႏုိင္ေအာင္ အၾကပ္ကုိင္ၿပီးေက ဗမာေနေခ်႔ကုိ မိတ္လုိလုိ ရန္လုိလုိ ဆက္ဆံထားေရ၊ လူမ်ဳိးရီးစိတ္ဓါတ္ျပန္ထန္ေရ ဗမာေနေခ်႔ရုိ႔ကား မြန္အမ်ဳိးသားကုိ မ်ဳိးျပဳတ္ေအာင္သတ္ၿပီးေက မြန္ေျပကုိ ဗမာေျပလုပ္ပုိက္ေတပုိင္ ရခုိင္ေျပကုိ လုပ္ဖုိ႔ ၾကိဳးစားလီေရ ၿဗိတိသွ်ရုိ႔ကား ေအအကြက္ကုိ ျမင္ၿပီးသားၿဖိဳက္ေတ ရခုိင္ေျပ ျမန္မာ ေျပကုိ သူရုိ႔သိမ္းပုိက္ဖုိ႔ ၾကိဳးစားနီကတ္ေတ။
ရခုိင္အင္အားထြားထြားပ်က္လုိ႔ နလန္မထူ နုိင္ေအာင္ထိ သူရုိ႔ေစာင့္ေၾက႔နီခေရ။
ယင္းၿပီးမွရာ ရခုိင္ကုိ အရံအင္အားမြီးဇတ္ၿပီးေက ဗမာေျပကုိ သိမ္းဖုိ႔ အားထုတ္ထားေရ။
ယင္းပုိင္အားထုတ္ၾကံစီခ်က္ကုိ အဂၤလိပ္-ျမန္မာ စုိက္ေပြး ၃ ေပြးစလုံးမွာ သက္သီအၿဖိဳက္တြိရေရ။
ယင္းစုိက္ေပြးတိ ၿဖိဳက္လတ္ေတ။
ရခုိင္စုိက္တပ္ရုိ႔(Magh Corop)ေဖြ႔ၿပီးေက ေစးရုံးသိမ္းသြင္းယူလားခေရ ၿဗိတိသွ်အရင္းသွ်င္ေနေခ်႔ရုိ႔၏ ပရိေယကား ေဖြးမီးနန္႔ေလ့တူေရ။
တေဖြ႔ေဖြ႔ေလ့ေလာင္ ေရ။
၃ပြင့္ဆုိင္ရန္ သုံးဦးမွာ အားေနးဆုံးၿဖိဳက္ေတ ရခုိင္ကုိ ရခုိင္အစၿမီျပင္မွာပင္ ဗမာေနေခ်႔လက္ခ်က္နန္႔ ထြတ္ထြက္ၾကီေအာင္ မသိမသာမဟုတ္ေက သိသိသာသာ ကဇာတ္ထားခေရ။
ေယၿပီးေက ရခုိင္ကုိ အရံအင္အားလုပ္ၿပီးေက ဗမာကုိတုိက္ခုိက္ သိမ္းယူေရ။
ရုိးေျဖာင့္သူေရ ေကာက္က််ိက္ေတ အၾကံသမားပါးမွာ ယာယီက်ရစေျမး။ ေအဒီ ၁၈၁၃-ခု၊ သရက္ခ်ဳိခံတပ္ၿမိဳ႔ကဆုတ္ၿပီးေက စုိက္တေကာင္းေတာင္ရုိးေနကုိ ၀င္လားခေရ။
ဗုိလ္ခ်င္းျပန္ေရ ၿမံဳေထာင္(Tripura State) ျပန္ေရ ေတာင္ရုိးတခြင္မွာ တပ္စခန္းတိျဖန္႔ေဆာက္ၿပီးေက ရိကၡာလက္နက္စုေဆာင္းထားလီေရ။
ဂ်ဴလုိင္လမွာ ဟရဘင္းကုိ၀င္စီးၿပီးေက မိမိ၏သမီးေတာ္ေင ၂ပါးကုိ ယူလားခေရ မိခင္ ဒဂါးမွာ အဖမ္း ခံနိန္ရေရ။
ရခုိင္အေဘာင္မရုိ႔နန္႔ အတူတူနီထုိင္ေရ ယင္းသမီးေတာ္ ၂ပါးကုိ ေတာ္လွန္ရီးနီၿမီကပင္ မိမိနန္႔အတူတူနီထုိင္စီေရ။
ေအာက္တုိဘာလမွာ ဗိုလ္ခ်င္းျပန္ေရ ကုမၸဏီအစုိးရပါးသုိ႔ စာရီးၿပီးေက မိမိကုိယ္မေႏွာင့္ယွက္ဖုိ႔ ရခုိင္ေျပကုိ ရခုိင္ရေအာင္ၾကိဳးစားအားထုတ္ေတ ေတာ္လွန္ရီးလမ္းေၾကာင္းကုိ မေႏွာင့္ယွက္ဖုိ႔ အေၾကာင္းၾကားလုိက္ေတ။
ယင္းအခ်ိန္မွာ ကုမၸဏီအစုိးရကုိ တရားသူၾကီး မစၥတာပီေခလ္က ဗမာစုိက္တပ္နန္႔ပူးေပါင္းလုိ႔ ရခုိင့္ေတာ္လွန္ရီးကုိ အၿမိဳက္ၿဖဳတ္ဖုိ႔ ၾကံစီထားေရ ဗမာနန္႔ဆံဆက္ရီး အဆင္မေျပေရခါ ကုမၸဏီစုိက္သားတခ်ဳိ႔ကုိ တပ္ကထြက္ၿပီးေရပုိင္လုပ္ၿပီးေက ဗိုလ္ခ်င္းျပန္ကုိ သတ္ဖုိ႔တင္ျပလီေရ။ ယင္းတရားသူၾကီးက ရခုိင္ရုိ႔ေရ ကုိယ္ေျပကုိယ္ျပန္ရရီးမွာ ေကာင္းေကာင္းညီညြတ္ ကတ္ေတအတြက္ေၾကာင့္ ရခုိင္ကုိ လုံး၀အကူအညီမပီးဖုိ႔ စုိက္ရီးအရ အဆက္အသြယ္မလုပ္ဖုိ႔ကုိေလ့ ထပ္မံတင္ျပထားခလီေရ။
ဗုုိလ္ခ်င္းျပန္ကား ရခုိင္ေျပကုိ ရခုိင္ျပန္ရေအာင္ အသက္ကုိပီးဆပ္ၿပီးေက အသက္ထက္ဆုံးၾကိဳးစားခေရ။
မယူၿမိဳက္ေၾကာင္းက တုိက္ခုိက္လုိ႔ မေအာင္ျမင္ႏုိင္ေရခါ ကုလားတန္ၿမိဳက္ညွာက စုန္ဆင္းၿပီးေက ေျမာက္ဦးၿမိဳ႔ေတာ္ကုိ ျပန္သိမ္းဖုိ႔ ၾကိဳးစားခေရ။
ေနာက္ဆုံးမွာ ေအဒီ ၁၈၁၅၊ ဂ်န္န၀ါရီလ ၂၅ ရက္မွာ ဓမၼတာသေဘာအတုိင္း ဗုိလ္ခ်င္းျပန္ေကြလြန္လီေရ။
၂၈ ရက္နိမွာ အေလာင္းေတာ္ကုိ ေကာင္းစြာမီးသင္းၿဂိဳလ္လီေရ။ ဗုိလ္ခ်င္းျပန္ေကြလြန္ၿပီးေနာက္ ရခုိင္လူမႈအေဖြးအေစးမွာ တစတစအင္အားဆုတ္ယုတ္လားခေရ။
က်န္ေရေခါင္းေဆာင္တိကုိေလ့ ၿဗိတိသွ်ေနေခ်႔ရုိ႔က တေယာက္ခ်င္းတေယာက္ခ်င္း ႏွိမ္နင္းပုိက္လုိက္ေတ။
နတ္ၿမိဳက္က ထက္ျခမ္း အစိပ္ခံရေရ။
ရခုိင္ေျပမွာ ဗမာေနေခ်႔ရုိ႔လက္ခ်က္ေၾကာင့္ ရခုိင္သြီးပင္ေလထြန္းနီခေရ။ ရခိုင္အရုိးေတာင္ပုိင္ပုံနီေရ။
တေျပလုံးမွာကား မီးခုိးတလူလူ ခြီးတအူအူ မ်က္ေရတသုတ္သုတ္ နပ္ေရ တယွပ္ယွပ္ၿဖိဳက္နီခေရ။
ဇာပုိင္ပင္ ဗမာေနေခ်႔ပေဒသရုိက္ လက္ေအာက္မွာ ၁၁၄၆-က ၁၁၈၆-အထိ(ေအဒီ ၁၇၈၄-၁၈၂၄)ႏႈိက္ေပါင္း ၄၀ တိတိ ကၽြန္ဘ၀၏ ဒုကၡေပါင္းကုိ ကၽြန္ဘ၀၏ အဆုံး၀န္ဒဏ္ကုိ ငရဲတြင္းက်ေအာင္ ခံစားခကတ္ရေရ။
