ဇာလုပ္ကတ္ဖို႔ေလး။ အခန္း(၄) ရခိုင့္အမ်ိဳးသား ေတာ္လွန္ရီးလမ္းေၾကာင္း ေရာထြီးလားျခင္း (က) ပထမ ဝံသာႏုေခတ္ဇာပိုင္ေလး။

ျဗိတိသွ်ဗားမားကို သီးျခားမေဖြ႔ေစးခင္ကပင္ အိႏၵိယကုမၸဏီအစိုးရေရ ရခိုင္ေျပကို ကုိလိုနိႏိုင္ငံတစတစ သြတ္သြင္းယူလာေရ။

ရခိုင္ေျပ အေဖြ႔အေစး၏ပံုစံမွာ ျမိသွ်င္ပေဒသရာဇ္စနစ္ျဖိဳက္နီေရ။ အရင္းသွ်င္စီးပြားရီးစားက်က္ ေဖြ႔ေစးေရအခါမွာ လယ္ယာလုပ္ငန္းကို အျခီအျမိဳက္ထားလို႔  ေဖြ႕ေစးလီေရ။

လယ္ယာလုပ္ငန္းမွာေလး လက္မႈလယ္ယာ လုပ္ငန္းျဖိဳက္ေတ။ 

တံငါလုပ္ငန္းနန္႔ အျခားလယ္ယာလုပ္ငန္းမွာေလး စနစ္ေဟာင္းက အတိုင္းရာျဖိဳက္ေတ။

ကုမၸဏီအစိုးရေရ စီးပြားရီးစားက်က္ျဖိဳက္ေတ ရခိုင္ေျပကို အရင္းသွ်င္စနစ္၏ အလုပ္အေကြ်းျဖိဳက္လာေအာင္ ပံုသြင္းယူလာေရ။

လမ္းပန္းဆက္သြယ္ရီးကို ျမင့္တင္ပီးလာေရ။

ပညာရီး၊အုပ္ခ်ဳပ္ရီး၊ တရားဥပေဒစီရင္ရီးရို႕ကို ျပဳျပင္ပီးေရ။

ဂုပိုင္လုပ္စြာေရ ကိုလိုနိအုပ္ခ်ဳပ္ရီးကို အေထာက္အကူျဖိဳက္လာေအာင္ လုပ္ပီးျခင္းရာျဖိဳက္ေတ။

ေရထြက္ပေစၥရို႕ကို အလြယ္တကူ သယ္သူႏိုင္ေအာင္အတြက္ျဖိဳက္စီ၊ သူရို႕အုပ္ခ်ဳပ္ရီးထိေရာက္ဖို႔ အတြက္ျဖိဳက္စီ၊ လမ္းပန္းဆက္သြယ္ရီးမွာ သေဘၤာ၊ ေမာ္ေတာ္ကား၊ သံၾကိဳးစေရစြာတိကို အသံုးျပဳလာေရ၊ အုပ္ခ်ဳပ္ရီး၊ တရားစီရင္းရီးရို႕မွာေလး လခအေနးနန္႔ တိုင္းရင္းသားရို႕ကို အသံုးခ်ႏိုင္ေအာင္ ဘုန္းၾကီးေက်ာင္းပညာရီးအစား ကိုလိုနိပညာရီးကို လုပ္ေဆာင္ပီးေရ၊ စက္မူလုပ္ငန္းဆိုလို႔ ဆန္စက္မွတပါး၊ အျခားစက္ကား ရွားရွားပါးပါးပင္ျဖိဳက္ေတ။

ဆန္စက္ကိုေတရစြာကေလ့ သူရို႕စီးပြားရီးအတြက္ပင္ျဖိဳက္ေတ၊ ရခိုင္တိုင္းရင္းသားရို႕က အရင္းသွ်င္၊ ဓနသွ်င္ဆိုလို႔ မိသားစုသံုးေလးစုေလာက္ရာဟိေရ။

ယင္းဓနသွ်င္တိေရ ရခိုင္ေျပ၏ အမ်ားဆံုး လယ္ယာတိကိုပိုင္ဆိုင္ခကတ္ေတ။ ဘဏ္လုပ္ငန္းကို လုပ္ကိုင္ခကတ္ေတ။

တရုတ္၊ ကုလား၊ ဓနသွ်င္မိသားစု သံုးေလးစုေလာက္ရာဟိေရ။ ပင္လယ္ေၾကာင္းကူးသန္းေရာင္းဝယ္ရီးႏွင့္ လယ္ယာျမီအခ်ိဳ႕ကို သူရို႕ၾကိဳးကိုင္ခကတ္ေတ။

ျဗိတိသွ်အမ်ိဳးသားရို႕က သေဘၤာကုမၸဏီ၊ ရီနံကုမၸဏီႏွင့္ အျခားစက္မႈလုပ္ငန္းကို ၾကိဳးစားလုပ္ကိုင္ခကတ္ေကေလး သေဘၤာကုမၸဏီတခုေတးရာ ေအာင္ျမင္ခေရ။ ရခိုင္တိုင္းရင္းသား ဓနသွ်င္ေထးမွာ ငါးလုပ္ငန္းနန္႔ တျခားလုပ္ငန္းတိကို လုပ္ဖို႔ၾကိဳးစားခကတ္ေကေလး မေအာင္ျမင္ခ၊ အခ်ဳပ္အား ျဖင့္ဆိုေက ရခိုင္လူမႈအေဖြ႔အေစးမွာဆိုေက ဗမာေနခ်ဲ႕ ျမီသွ်င္ပေဒသရိုက္လက္ေအာက္က ျဗိတိသွ်အရင္းသွ်င္၏ ကိုလိုနီလက္ေအာက္ခံ၊ အေဖြ႔အေစးလက္ေအာက္တို႔ တဆက္ဆက္ ကူးေျပာင္းနိယာျဖိဳက္ေတ။

ဗမာေနခ်ဲ႕ ပေဒသရာဇ္လက္ေအာက္မာ ေဆာက္ေတရာမရ တရားမဲ့ဓားမဲ့ ခံစားနိခရေရဘဝက အရင္းသွ်င္ ေနခ်ဲ႔ရို႕၏ တရားဥပေဒစိုးမိုးရီး၊ ျငိမ္ဝပ္ပိျပားရီး၊ ရပ္ရြာအီးသွ်မ္းရီးေအာက္သို႔ ေရာက္လာခကတ္ယာျဖိဳက္ေတ။

ယင္းပိုင္ ကူးေျပာင္းလတ္ေတအခါ ဗမာေနခ်ဲ႕လက္ေအာက္မွာ ပေဒသရာဇ္ စနစ္ဆိုးေၾကာင့္ ပ်က္စီးဆံုးရံႈဳးခစြာတိေရ အရင္းသွ်င္ကိုလိုနီ အုပ္ခ်ဳပ္ရီးယႏၱရားေအာက္မာ ကိုလိုနိပညာရီး၊ လမ္းပန္းဆက္သြယ္ရီး၊ လူမႈရီး ရို႕ေရ ပေဒသရာဇ္လက္ေအာက္မွာထက္ တိုးတက္မႈဟိခရာကား ရခိုင့္လူ႔အေဖြ႔အေစးေရ ကာလတခုကိုျဖတ္သန္းနိခယာျဖိဳက္ေတ။

ျဗိတိသွ်ကုမၸဏီအစိုးရ ရခိုင္ေျပကို သိမ္းယူေရ ၁၈၂၆ -ခုက အစျပဳလို႔ အရင္းသွ်င္ကိုလိုနိယႏၱရားေအာက္မွာ ကာလတခုကို ျဖတ္သန္းနိခယာျဖိဳက္ေတ။ ရခိုင္ေျပကို ယင္း ၁၈၂၆-ခုႏွစ္က လက္တလံုးျခား လိမ္လို႔ သိမ္းျပီးေက ယင္းေဒသကို ဘဂၤလားအုပ္ခ်ဳပ္ရီးေအာက္မွာ အိႏၵိယအုပ္ခ်ဳပ္ရီးပံုစံအတိုင္း အုပ္ခ်ဳပ္ေတ။

ယင္းအခါက ရခိုင္ေျပမွာ ရခိုင္အမ်ိဳးသားတသိန္းရာဟိေရ။

ျဗိတိသွ် အစိုးရေရ ရခိုင္ေျပကို အမ်ိဳးမ်ိဳးလိမ္ေလဖိႏွိမ္အုပ္ခ်ဳပ္လို႔ အမ်ိဳးသားေတာ္လွန္ရီးေပါင္း အေျမာက္အမ်ား ေပၚေပါက္ခေရ။

၁၈၅၂-ခုမွာ အဂၤလိပ္၊ ျမန္မာ ဆက္ဆံရီးတင္းမာလာျပီးေက ဒုတိယအၾကိမ္ စိုက္ျဖိဳက္ကတ္ေတ။

ေအာက္ဗမာေျပ ပဲခူး၊ မုတၱမရို႕ကို စာခ်ဳပ္ဖိအားနန္႔ သိမ္းယူလိုက္ေတ။

၁၈၆၂-ခုမွာ ရခိုင္ေျပ (ပလက္ဝါးခရိုင္) စိုက္ေတြခရိုင္၊ ေက်ာက္ျဖဴခရိင္၊ သံေတြးခရိုင္၊ ေတာင္ခြင္ခရို္င္) ပဲခူး၊ မုတၱမ၊ တနသၤာရီရို႕ ေပါင္းစပ္ျပီးေက ျဗိတိသွ်ဗားမားလို႔ စတင္ေဖြ႔ေစးလိုက္ေတ၊ မဟာဝန္သွ်င္ေတာ္မင္းၾကီးတစ္ဦးက ပဲခူးနန္႔ရန္ကုန္ကို ဗဟိုထားျပီးေကအုပ္ခ်ဳပ္ေတ။ 

တခါခရိုင့္၊ ျမိဳ႕ေန၊ တိုကေနရို႕ခြဲျပီးေက ခရိုင္ဝန္၊ ျမိဳ႕အုပ္၊ တိုက္သူၾကီးရို႕က အဆင့္ဆင့္အုပ္ခ်ဳပ္ေတ၊ တိုက္သူၾကီးလက္ေအာက္မွာ ရြာေခါင္းေဆာင္ရို႕နန္႔ ေၾကးထမ္းၾကီးရို႕ဟိေရ။ 

ဂုပိုင္အုပ္ခ်ဳပ္ရီးကို ရီျမီေဒသအလိုက္ ခ်မွတ္ေကေလ့ စီးပြားရီးေအာက္က်မႈ၊ လမ္းပန္းဆက္သြယ္ရီး ညံ့ဖ်င္းမႈ ဘာသာစကားေခတ္ေခးမႈရိုက ထိေရာက္မႈမဟိခ။

အခြန္ေတာ္ရို႕ကိုဖိေကာက္လို႔ ေျပသူရို႕မွာ ေမြးျပာက်ရေရ။

လယ္သမားေတာ္လွန္မႈ အမ်ား အျပားေပၚေပါက္ခရေရ။ 

ရခိုင္မင္းဆက္သစ္ထူေထာင္ဖို႔ အၾကိမ္ၾကိမ္ၾကိဳးစားခကတ္ေတ။

စိုက္ေတြမ်ာျခီခ်လို႔ ႏိုင္ငံျခားသားကုမၸဏီရို႕၊ တိုင္းရင္းသားကုမၸဏီရို႕၊ ထရီးဒိန္းရို႕၊ ေကာ္ပိုရီးရွန္းရို႕၊ ခ်စ္တီးကုလားသူေဌးရို႕၊ ဆန္စပါးနန္႔ အျခားလုပ္ငန္းရို႕ကို လုပ္ကိုင္ခကတ္ေတ။

ယင္းႏိုင္ငံျခားဓနသွ်င္ရို႕၊ လက္ဝီခံတိုင္းရင္းသားဓန သွ်င္ရို႕၊ ရခိုင္လယ္သမားရို႕၏လယ္ယာ ကိုးဆယ္ရာခိုင္ႏႈန္း ေရာက္ဟိလားခေရ၊ စိုက္ေတြျမိဳ႕မွာေလး ႏိုင္ငံျခားသားဦးေရ ငါးဆယ္ရာခိုင္ႏႈန္းေလာက္ ဟိလားခေရ၊ ဦးေရႊသာကုမၸဏီးရို႕ပိုင္၊ ကုမၸဏီတိုလုပ္အားခ အေနးနန္႔ လုပ္အားအမ်ားပီးႏိုင္ေရ၊ စပါးရိုက္သားကုမၸဏီတိကို ေျပသူအက်ိဳးစီးပြား တခုေထးကိုရာၾကည့္ျပီးေက ေျဗာက္ေသာက္သြင္းယူခလို႔ ရခိုင္ေျပမွာ “ရြင့္က်ာ” ေခၚစပါးရိတ္သားကုလားဦးေရ တႏွစ္ထက္တႏွစ္ မကန္မကန္ တိုးပြားခရေရ။

၁၈၈၅ - ခုမွာ သိေပါမင္းကိုဖမ္းျပီးေက အထက္ဗမာေျပကို ျဗိတိသွ်ကုမၸဏီအစိုးရက သိမ္းပိုက္လုိက္ေတ။

ျဗိတိသွ်ဗာမားေလးမွာ အထက္ဗမာေျပကို သြင္းပိုက္လိုက္ေတ။ မဟာဝန္းသွ်င္ေတာ္မင္းၾကီးက အုပ္ခ်ဳပ္ေတ။

၁၈၉၇-ခုမွာ ဘုရင္ခံကအုပ္ခ်ဳပ္ေတ။

လက္ဟိရခိုင္ေျပကို ဗမာေျပမာ ေပါင္းေထ့ျပီးေက ဝန္သွ်င္ေတာ္မင္းၾကီးက အုပ္ခ်ဳပ္ေတ။

စိုက္ေတြမွာ ရံုးစိုက္ေတ၊ တခါပလက္ဝါးခရိုင္၊ စိုက္ေတြခရိုင္၊ ေက်ာ္ျဖဴခရိုင္၊ သံေတြးခရိုင္ရို႕ကို ခရိုင္ဝန္ၾကီးတဦးကအုပ္ခ်ဳပ္ေတ။

ေတာ္ခြင္ခရိုင္ကိုကား ပုသိမ္ခရိုင္နန္႔ ေပါင္းစပ္လိုက္ယာျဖိဳက္ေတ။ ယင္းဥပေဒအသစ္အရ ခရိုင္ဝန္ေအာက္မွာ ေနပိုင္၊ ျမိဳ႕ပိုင္၊ ရြာသူၾကီးရို႕က အဆင့္ဆင့္အုပ္ခ်ဳပ္ရေရ။

တခါ ခရိုင္ဝန္ေအာက္မာ ခရိုင္ရီးဝန္၊ သစ္ေတာဝန္ေထာက္၊ စိုက္ပ်ိဳးဝန္ေထာက္၊ လမ္းပန္းဝတ္ေထာက္၊ ပညာဝန္ေထာက္၊ ေငြတိုက္ဝန္ေထာက္၊ လယ္ဝန္၊ ေထာင္ပိုင္ၾကီး၊ စက္သဆင္တရားသူၾကီး အသီးသီး ဌာနဆိုင္ရာ စီမံအုပ္ခ်ဳပ္ကတ္ရေကေလ့ ရန္ကုန္မာ ရံုးစိုက္ေကေတာ့ ဘုရင္ခံလက္ေအာက္မွာ ဟိကတ္ရေရ။

ယင္းရို႕အျပင္ ရန္ကုန္ ဗဟိုအုပ္ခ်ဳပ္ရီးဌာနမွာ သစ္ေတာမင္းၾကီး၊ ဘ႑ာရီးမင္းၾကီး၊ အေကာက္ခြန္ဌာနမင္းၾကီး၊ တိရစာၦန္ဆီးကုန္ဌာနညြန္ၾကားရီးဝန္ၾကီး၊ က်န္းမာရီးဌာန ညြန္ၾကားရီးဝန္ ယိုက္မ်ိဳးမင္းၾကီး၊ အိန္ဂ်ိန္နီယာခ်ဳပ္၊ ဆိပ္ကမ္းမင္းၾကီး စသူရို႕ပါဝင္ေရ။ ေဒဌာနအသီးသီးက သက္ဆိုင္သမွ် အမႈထမ္းရို႕ေရ ရခိုင္ေျပသို႔ လာေရာက္စီ မံအုပ္ခ်ဳပ္ကတ္ေတ။

အဂုပိုင္အုပ္ခ်ဳပ္ထားလိုက္စြာေလ့ ၁၉၂၇-ခု တိုင္ေအာင္ျဖိဳက္ေတ။ ကိုလိုနီအုပ္ခ်ဳပ္ေရးယႏၱရားမွာပါဝင္နီေရ။ 

ဆိုင္ရာဆိုင္ရာဌာနတိမွာ ကိုလိုနီပညာတတ္ ရခိုင္အမ်ိဳးသား လူေငရြယ္ရိွအတြက္ ေလွ်ာေရက်စရာျဖိဳက္နီလီေရ။ 

ယင္းေၾကာင့္ ရခိုင္ပညာတတ့္ လူေငရို႕အေထးမွာ ရာထူးရႈးဝါဒေစြးနီရေရ။ အဂုဏထက္ထိျဖိဳက္ေတ။

ရာထူးလႈိင္းသား ၾကီးၾကီးမားမားတက္လိုပါေက မိမ။

ေယာခမနန္႔ လူေပြးစားရိုး၏ လူေရာင္းလူေဝ ေမွာင္ ခိုစ်ီးေကာင္းေကာင္းနန္႔ ရႏိုင္ေရ အဂုထိျဖိဳက္ေတ။

လင္ေရာင္းလင္ေဝးစႏိုက္ေရ အမွန္က ရခိုင္အမ်ိဳးသားယွိင္ေက်းမႈမွာမဟိခ။ အရင္းသွ်င္စီးပြားရီး၏ ပကာသနေလာက္ကမွာ ေပၚလာေရ စနန္ဆိုးရာျဖိဳက္ေတ။

ဆိုခေရ ၁၈၂၆-ခုကပင္ ၁၉၁၆ ခုထိ ရခိုင္လူမႈအေဖြ႔အေစးေရ ျဗိတိသွ်အရင္းသွ်င္ေနခ်ဲ႕ကို ေနးမ်ိဳးစံုနန္႔ ေတာ္လွန္တိုက္ခိုက္ ခကတ္ေတနီရာမွာ အယႈံးနန္႔ခ်ည္းပင္  ရင္ဆိုင္ခေကေလ့ ကိုယ့္အခ်ဳပ္အခ်ာအာဏာပိုင္ဆိုင္မႈအတြက္ မ်ိဳးဆက္မျပတ္ ေတာ္လွန္တိုက္ခိုက္ခကတ္လို႔ ရခိုင္အမ်ိဳးသားေတာ္လွန္ရီးလမ္းေၾကာင္းေရဆက္ေလွ်ာက္နီရတုန္းျဖိဳက္ေတ။ ယင္းပိုင္ကာလမ်ိဳးမွာ ရခိုင္အမ်ိဳးသား ေတာ္လွန္ရီးေအာင္လံကို လြင့္ထူျပီးေက ေလွ်ာက္နီရတုန္းျဖိဳက္ေတ။

ယင္းပိုင္ကာလမ်ိဳးမွာ ရခိုင္အမ်ိဳးသားေတာ္လွန္ရီးလမ္းေၾကာင္းေရ ဆက္ေလွ်ာက္နီတံုးျဖိဳက္ေတ။

၁၉၀၀-ခု ေနာက္ပိုင္းကို က်လတ္ေတအခါ အထူးသျဖင့္ ဆိုခေရ ၁၉၁၆-ခုေနာက္ပိုင္းကို က်လက္ေတအခါ ရခိုင္ေျပမွာ ျဗိတိသွ်ကိုလိုနီကြန္သတ္ ၁၀၀ နီးနီး ဟိလတ္ယာျဖိဳက္ေတ။

ယင္းအခ်ိန္မွာ ျဗိတိသွ်အရင္းသွ်င္စနစ္မွာ အရိွန္အဝါ တိုးတက္တုန္းျဖိဳက္ေတ။ အျခားတဘက္မွာ ျဗိတိသွ်အရင္းသွ်င္ေနခ်ဲ႕နန္႔ တကြ အရင္းသွ်င္ တေလာကလံုးကို သပၸံေနးက် ဆုိေခ်လစ္ဝါဒက ထိုးႏွက္တိုက္ခိုက္တုန္းျဖိဳက္ေတ။ 

ဂ်ာမဏီနန္႔ ဂ်ပန္ရို႕ကေလး တစခန္းထလာတုန္းျဖိဳက္ေတ။

ေဒအခ်ိန္ကာလမွာ ရခိုင္အမ်ိဳးသားတရပ္လံုးေရ ေခတ္သစ္ကမၻာၾကီးကို တြိ႔ထိလာစျပဳတုန္းပင္ျဖိဳက္ေတ။

အထူသျဖင့္ ရခိုင္ပညာတတ္ လူတန္းစားေရ ကမၻာနန္႔ အထိတြိ႔ဆံုးျဖိဳက္နီေရ။ ရခိုင္ရဟန္းပညာတတ္ လူပညာတတ္ရို႕ ရခိုင္လူမႈအေဖြ႔ အေစးမာ ဦးေဆာင္မႈနီရာကို ယူလာတုန္းအခါျဖိဳက္ေတ။

အထက္ကတင္ျပခေရအတိုင္း ရခိုင္ျမီမာ အရင္းသွ်င္စနစ္ ထြန္းထြန္းေပါက္ေပါက္ မဟိခလို႔ စက္ရံု၊ အလုပ္ရံုၾကီးတိမဟိခ။

ယင္းနန႔ အဂုစက္ရ့ုအလုပ္သမား အလုပ္ရံု၊ အုလုပ္သမားတိဆိုလို႔ ေကာင္းေကာင္းမဟိ၊ ဆန္စက္အလုပ္သမားရာ အေနးေခ်ဟိေရ။

မငးမႈထမ္း၊ အစိုးထမ္း၊ အစိုးရလခစားရို႕ရာဟိရာ။

ေရွ႕ေနေရွ႕ရပ္ေလး သက္ေအာင္ေခ်ဟိေရ။

မိသားစုေလးစုေလာက္ဟိေရ။ 

တိုင္းရင္းသားအရင္းသွ်ရို႕မာ ဘဏ္လုပ္

ငန္းနန္႔ ေငြခ်ီးစားလယ္က သီးစားခေကာက္နန္႔ အသက္မြီးျမဴ လိမ္ယူနိကတ္ေတ။ ေနခ်ဲ႕လက္ဝီခံ ဓနသွ်င္ (ကြန္ဖရာဒို) အဆင့္မာရာ ဟိနိခေရ။ ရခိုင္ေျပ၏ လူဦးရီအမ်ားမာ လယ္သမားျဖိဳက္ေတ။

လယ္သမားမာ ဆင္းရဲ့ ေရလယ္သမား၊ အလယ္အလတ္လယ္သမား၊ ခ်မ္းသာေရလယ္သမားလို႔ သံုးမ်ိဳးသံုးစားဟိေရ၊ အားလံုးေရ လက္တဆုပ္စာ ရခိုင့္ဓနသွ်င္ မိသားစုလက္ေအာက္ခံဘဝက အေနးနန္႔ အမ်ား မကင္းလြတ္ကတ္။ ကုန္သြယ္လူတန္းစားေတာ္သင့္ရံုဟိေကေလး တရုတ္၊ ကုလားကုန္သည္ဟိေလာက္မမ်ား၊ သူရို႕ေလာက္ေလပတ္မႈမဟိ၊ ေအပိုင္အနီအထားမွာဟိေရ ငါ့ရို႕လူမႈကိုရေအာင္ အေဖြ႕အေစးတခုခုက လႈပ္ရွားပီးရဖို႔ပင္ျဖိဳက္ေတ။

ယင္းပိုင္လႈပ္ရွားမႈလုပ္ဖို႔ဆိုေက ကမၻာသမိုင္းစဥ္ အတိုင္းဆိုေက ပညာတတ္လူတန္းစားက ေခတ္မီစနစ္လႈပ္ရွားမူ ပီးရဖို႔ပင္ျဖိဳက္ေတ။ 

ေယေက ရခိုင္ပညာတတ္ရို႕နန္႔ ရခိုင္အရင္းသွ်င္ရို႕ေရ ၁၉၆၀-ခု ပတ္ဝန္းက်င္ေလာက္မွာအမ်ိဳးသားေတာ္လွန္ရီးတာဝန္ကို ရယူဖို႔ပင္ျဖိဳက္ေတ။ ယေကေလ့ ယင္းပိုင္မျဖိဳက္ခ။

စီးပြားရီးအရ စုေစးဖို႔ဆိုေက စြးပြားရီးမဟိုဌာနတခုခု ရခိုင္ျမီမွာ ေပၚေပါက္ဖို႔လိုေရ။

စိုက္ေတြျမိဳ႕ကို စီးပြားရီးဗဟိုဌာန အျဖိဳက္ ကုမၸဏီအစိုးရက ျပဳလုပ္ခေကေလ့ ဘဂၤလား စီးပြားရီးေအာက္ကမလႊတ္ခ။

ကုမၸဏီပိုင္စ ေခတ္ဦးပိုင္းမွာ ဘဂၤလားစီးပြားရီးလက္ေအာက္မွာဟိနိခေရ။ 

၁၉၃၇-ခု ျဗိတိသွ်ဗားမားကို သီးျခားခြဲထုတ္လိုက္ေတအခါ ရခိုင္အရီွးဘက္ျခမ္း (စိုက္ေတြ၊ေက်ာက္ျဖဴ၊ သံေတြး၊ ပလက္ဝါး)ေရ ရန္ကုန္ကိုမ်က္ႏွာမႈနီရေရ။ ရခိုင္အေနာက္ဘက္ျခမ္း (ဘဂၤါ ၁၂ ျမိဳ႕၊ ဗုိလ္မင္းေထာင္၊ သက္ေထာင္၊ ဖလံေထာင္၊ ျမံဳေထာင္) ေရ ဘဂၤလားကို မ်က္ႏွမႈလာရေရ။

ျဗိတိသွ်ဗားမားကို သီးျခားေဖြ႔ေစးျပီေနာက္ ရန္ကုန္ကို ပထမျမိဳ႕ေတာ္၊ မႏၱေလးကို ဒုတိယျမိဳ႕ေတာ္အျဖိဳက္ သတ္မွတ္လိုက္ေတ။

ရန္ကုန္ေရ အုပ္ခ်ဳပ္ရီး၊ တရားစီရင္ရီး၊ တရားျပဳလုပ္ရီး၊ ဗဟိုရံုးစုိက္ရာ ျဖိဳက္လာေရ။ စီးပြားရီး ပညာရီး၊ အခ်က္အခ်ာေတရာ ျဖိဳက္လာေရ။

ယင္းအခါမွာ ရခိုင္အေရွ႕ဘက္ျခမ္း (ရခိုင္တိုင္း)ေရ အုပ္ခ်ဳပ္ရီတရားစီရင္ရီး၊ တရားဥပေဒျပဳလုပ္ရီ၊ စီးပြားရီး၊ ပညာရီးအရ ရန္ကုန္၏တဆင့္ခံျဖိဳက္လာေရ။

တေနးဗမာ၏ တဆင့္ခံျဖိဳက္လာခရေရ။

ယျပီးေက အဂၤလိပ္စာကို ရံုးသံုး၊ ဗမာစာကို ျဗိတိသွ်-ဗားမား ေျပတြင္းသံုးလို႔ သတ္မွတ္လိုက္ေတ။

ယင္းအျပင္ ျဗိတိသွ်-ဗားမား၏ အမ်ိဳးသားအသြင္လကၡဏာကို ေကာက္ယူရာမွာေလ့ ဗမာအမ်ိဳးသားအသြင္ လကၡဏာကို ေကာက္ယူထားခေရ။

ယင္းေၾကာင့္ ရခိုင္နန္႔တကြ မြန္၊ ကရင္၊ ကယား၊ သွ်မ္း ကခ်င္၊ ခ်င္း၊ အမ်ိဳးသား အသြင္လကၡဏာတိမာ တဆက္ဆက္ တိမ္ေကာလားကတ္လီရေရ။

ယင္းပိုင္ ရခိုင္အမ်ိဳးသားအသြင္ လကၡဏာတိတိမ္ေကာျပီးေက သမိုင္းေၾကာင္းမႈန္ဝါးလားလတ္အခါမာ ရခိုင္အမ်ိဳးသား ေတာ္လွန္ရီး သမိုင္းေၾကာင္းေလ့ မႈန္ဝါးလားခရေရ။ 

ဂုပိုင္အခ်ိန္ေလာက္မာ အသွ်င္ဥတၱမ မေထရ္ေရ ဝံသာႏုရကၡိတ အမ်ိဳးသားရီးတရားကို ဗမာေျပတခြင္မွာ တြင္တြင္ၾကီး ေဟာၾကားလာေရ၊ ေနခ်ဲဆန္႔က်င္ရီး၊ အမ်ိဳးသားညီညြတ္ရီးတရားကို ရဲရဲေတာက္ေဟာၾကားပါေရ။

ေအအသွ်င္ေရ ရခိုင္အမ်ိဳးသားရဟန္းေတာ္တစ္ပါးပင္ ျဖိဳက္ေကေလ့ အိႏၵိယေျပ ဗမာေျပရို႕မာရာ ႏိုင္ငံရီးတရား အမ်ိဳးသားႏိုးၾကားရီးတရားရို႕ကို ရဲရဲေတာက္ ေဟာၾကားခေရ။

ယင္းဆရာေတာ္ကား ေနခ်ဲ႕ဆန္႔က်င္ရီး၊ အာရွဝံ သာႏုေခါင္းေဆာင္ တစ္ပါးပင္ျဖိဳက္ေတ၊ ရခိုင္အမ်ိဳးသားေတာ္လွန္ရီးလမ္းၾကာင္း (ဝါ) ရခို္င္လြတ္လပ္ရိးလမ္းေၾကာင္း မႈန္ဝါးလားစြာ ဆရာေတာ္ဘုရားက ေနခ်ဲ႕ဆန္႔က်င္ရီး၊ ဝန္သာႏုအမ်ိဳးခ်စ္ဝါဒ ထားဟိရီးရို႕ကို အိႏၵိယေျပ ဗမာေျပအႏွံ႔အျပားမာ ေဟာၾကားနီခေရ အခ်ိန္တိမာ တရုတ္ႏွင့္အိႏၵိယေျပတိမာ တိုင္းရင္းသား မ်ိဳးခ်ဳိက္ေျပခ်ဳိက္၊ ပညာတတ္လူတန္းစားမ်ား၊ လႈပ္ရွားနီတုန္းျဖိဳက္ေတ။

တရုတ္ျမီမွာ ေဒါက္တာ ဆြန္ယက္ဆင္၏ ကူမန္တံအေဖြ႔ၾကီး လႈပ္ရွားနီတုန္းျဖိဳက္ေတ။ (Dr-Sung Yen Kuomintang) အိႏၵိယျမီမာ ကြန္ကရက္ပါတိၾကီး လႈပ္ရွားနီတုန္း မဟတၱမဂႏၵိ လႈပ္ရွားနီတုန္းျဖိဳက္ေတ။

ဗမာျမီမာ (Y.N.B.A) အသင္းရို႕ေနာက္ G.C.B.A အသင္းလႈပ္ရွားနီတုန္းျဖိဳက္ေတ။ ရခိုင္ျမီမာကား ေဒအခ်ိန္မွာ ရခိုင္ႏုိင္ငံရီးလမ္းေၾကာင္းကို ရခိုင္မ်ိဳးခ်ိဳက္၊ ေျပခ်ဳိက္ရို႕၊ ရခိုင္အေၾကာင္းကို စိတ္ဝင္စားေရ ရခိုင္အမ်ိဳးသားရို႕ ရခိုင္အက်ိဳးကိစၥကို ျမင့္တင္လိုေရ ရခိုင္ အရာဟိတိရိုေရ ရခိုင္အမ်ိဳးသားရီး လႈပ္ရွားမႈကို ရန္ကုန္သို႔ ဦးေတယူလားခကတ္ေတ၊ ဗမာမ်ိဳးခ်ိဳက္ေျပခ်ဳိက္ ဝံသာႏုေခါင္းေဆာင္ရို႕နန္႔ ယင္းေခတ္က ရခိုင္မင္းတိုင္ပင္ အမတ္တိ ပူးေပါင္းေဆာင္ရြက္စြာကအစ ရခိုင္အမ်ိဳးသားေတာ္ လွန္ရီးလမ္းေၾကာင္းေရ ေရာထြီးလားခရေရ။

ရခိုင္အမ်ိဳးသားတိျဖိဳက္ေတ ဦးေမေအာင္၊ ေဆာရ္ေပၚထြန္း၊ ဆာရ္ထြန္းေအာင္ေက်ာ္၊ ေဒါက္တာေရႊစံေအာင္၊ ဦးစိန္လွေအာင္၊ ဦးစိန္ထြန္းေအာင္ စေရ ပုဂၢိဳလ္ရို႕ေရ ျဗိတိသွ်ဗားမားကိုလိုနီအေဖြ႕မွာ ဝင္ေရာက္လႈပ္ရွားရင္း ရခိုင္အမ်ိဳးသား ေတာ္လွန္ရီးလမ္းေၾကာင္း ေရာထြီးလားခေရ။

ထိုပုဂၢိဳလ္ရို႕ေရ ရခိုင္ေျပအျခီအနီကို ေကာင္းမြန္တိုးတက္ေအာင္ လုပ္ေဆာင္ခကတ္စြာ ကိုေတာခါ အမ်ားအသိပင္ျဖိဳက္ေတ။ 

ရခိုင္ေတာ္လွန္ရီးလမ္းေၾကာင္းကို ဗမာေတာ္လွန္ရီးလမ္းေၾကာင္းနန္႔ ေဘာင္ကြဲျပားေအာင္ မလုပ္ခစြာကိုေလ့ အမ်ားအသိပင္ျဖိဳက္ေတ။

ယင္းအခ်ိန္၌ မရိွမေႏွာင္းအခ်ိန္ေလာက္က ရခိုင္ေျပမာ ရခိုင္တိုင္းအသင္း လူငယ္တိႏိုးၾကားရီးအသင္း၊ ရခိုင္တိုင္းလံုးဆိုင္ရာ စီးပြားရီးအေဖြ႔ခ်ဳပ္၊ တိုင္းရင္းသားအေစးအလံုးရို႕ ေပၚေပါက္လားျပီးေက ရခိုင္အရီးအခင္း (Arakan Affair) တိုးတက္လာေအာင္ ၾကိဳးစားလႈပ္ရွားခကတ္ေတ။

ေအဒီ ၁၉၃၇-ခု ဒီဇင္ဘာလမာ ရခိုင္တိုင္းလံုးဆိုင္ရာ စီးပြားရီအေဖြ႔ခ်ဳပ္နန္႔ တိုင္းရင္းသား အေစးအလံုးရို႕ေရ စုိက္ေတြ႔ တန္းခိုးဆရာေက်ာင္းမာ မ်က္ႏွာစံုညီေဆြးေႏြးျပီးေက ရခိုင္တိုင္းလံုးဆိုင္ရာ တိုင္းရင္းသားအေစးအရံုးကို တညီတညြတ္ေတး ေတေထာင္လိုက္ေတ။

ဥကၠဌမွာ ဦးသာစံလွ ဒု-ဥကၠဌမွာ ဦးေအာင္ထြန္း ဦးျဖိဳက္ေတ။

ေဒကာလမာ ရခိုင္အမ်ိဳးသားေတာ္လွန္ရီးျဖတ္လားခေရ ကာလတစ္ခုပင္ျဖိဳက္ေတ။ အမ်ိဳးသားဝံသာႏုကာလ လႈပ္ရွားမႈတိလုပ္နီေရ ဝံသာႏုကာလကို ျဖတ္သန္းနီခရစြာပင္ျဖိဳက္ေတ။

တေနး အမ်ိဳးသားေတာ္လွန္ရီး၏ အၾကိဳကာလတခုကို (ဝါ) အမ်ိဳးသားေတာ္လွန္ရီး၏ ေစးရံုးရီးကာလတုကို ျဖတ္သန္းနိခစြာပင္ျဖိဳက္ေတ။

ဝံသာႏုကာလ (ဝါ) အမ်ိဳးသားေတာ္လွန္ရီး၏ ေစးရံုးရီးကာလေရ ေျပ႕ဝမႈ၊ ရင့္က်က္မႈမဟိေက အမ်ိဳးသားေတာ္လွန္ရီးေရ ေယာ့က်လားတတ္ေတ။

ေလြးေခ်ာလားတတ္ေတ။

ေအာင္ေပြးမဟိပဲ ဆံုးရွဴးလားတတ္ေတ။ 

ႏိုင္ငံတကာဝံသာႏုကာလကို ေလ့လာၾကည့္လိုက္ေက ယင္းေခတ္ကာလမာ ကိုယ္ဆိုင္ရာ အမ်ိဳးသားလကၡဏာကိုေဖာ္ထုတ္ျခင္း၊ အမ်ိဳသားလကၡဏာ ျပန္ေလဆန္းသစ္ရီးျပဳလုပ္ျခင္း၊ အမ်ိဳးခ်ိဳက္ေျပခ်ဳိက္ လူလတ္တန္းစားက ဦးေဆာင္စြာကိုတြိ႔ရေရ။ 

တရုတ္ေျပ ဝံသာႏုကာလမွာ ေဒါက္တာဆြန္ယက္ဆင္ပိုင္ တရုတ္ပညာတတ္ရို႕ကား ဦးေဆာင္စြာကိုတြိ႔ရေရ။

အိႏၵိယေျပ ဝံသာႏုကာလမွာ မဟတၱမဂႏၵီရို႕ ဦးေဆာင္ခေရ။

ဗမာေျပဝံသာႏုကာလကို အ သွ်င္ဦးဥတၱမမေထရ္၊ သခင္ကိုယ္ေတာ္မႈိင္း၊ ေဒါက္တာဘေမာ္ရို႕ပိုင္ ပညာတတ္ရို႕ ဦးေဆာင္စြာကိုတြိ႔ရေရ။

အဂယင့္ပင္ ဝံသာႏုကာလမာ ေနခ်ဲ႕ကိုဆန္႔က်င္ျပီးေက အမ်ိဳးသားလကၡဏာ အရပ္ရပ္ကို ေဖာ္ထုတ္ရေရ။

ေနခ်ဲရို႕၏ ဝါးမ်ိဳဖံုးလြမ္းဖို႔ၾကိဳးစားခ်က္ အရပ္ရပ္ကိုကာကြယ္ရေရ။ ကိုယ့္အမ်ိဳးသားယဥ္ေက်းမႈေဘာင္၊ အမ်ိဳးသားေအာင္ရို႕ကို ေဖာ္ထုတ္ရေရ။ ျမွင့္တင္ရေရ။

ကိုယ္ႏိုင္ငံ၊ ကိုယ့္အမ်ိဳး သားယဥ္ေက်းမႈ၊ ကိုယ့္စာပီဆိုေရ ေၾကြးေၾကာ္သံရို႕ကို ေျပာင္ေျပာင္ေျမာက္ေျမာက္ ေဖာ္ထုတ္ပီးရေရ။

အမ်ိဳးသားရီး

စိတ္ဓါတ္နန္႔ ယဥ္ေက်းမႈအင္အား (National Spirit and Cultural) ရို႕ကို အမ်ိဳးသားတရပ္လံုးမွာ ေျပ့ဝရင့္က်က္လာေအာင္ ခိုင္မာလာေအာင္၊ လုပ္ေဆာင္ပီးရေရ။ ယင္ဒကတဆင့္ ႏိုင္ငံရီးအင္အား Political Force ကို သိပၸေနးက်က်တြန္းပီးရေရ။ အထူးမွတ္သားစရာ ေဒပိုင္အင္အားကို တြန္းပီေရအခါ ေရးရင့္ျပတ္သားရေရ။

တခါတခါ လက္နက္ကိုင္ေတာ္လွန္ရီးထိ ေတာက္ေလွ်ာက္လုပ္ေဆာင္လားရစြာကို ကမၻာ သမိုင္း အရပ္ရပ္မွာ သိႏုိင္ေရ။

ေအအပိုင္းနန္႔ ပတ္သတ္လို႔ ေျမာက္ကိုရီးယားသမိုင္းမာ ပံုစံစရာ နမူနာယူစရာေကာင္းတခုပင္ျဖိဳက္ေတ။