၁၉-ရာစုအကုန္ ၂၀ ရာစုအစုအပိုင္းမာ ျဗိတ္တိသွ်ေနခ်ဲ႕ရို႕ေရ အထက္ကတင္ျပခေရအတိုင္း ျဗိတ္သွ် အိႏၵိယကို ေဖြ႔ေစးျပိးေက ကိုလိုနိအျဖိဳက္ကို တဆတ္ဆတ္ သြတ္သြင္းနီတုန္းျဖိဳက္ေတ။ ကိုလိုနိအုပ္ခ်ဳပ္ရီး ယႏၱားထိေရာက္ေအာင္ ျဖိဳက္ဖို႔အျဖိဳက္ဖို႔အတြက္ ကိုလိုနီပညာရီးကို ပ်ိဳးေထာင္ေအာင္ျမင္နိတုန္းျဖိဳက္ေတ။ လြတ္လတ္လပ္လပ္ ကူးသန္းေရာင္ဝီးရီးဆိုေရ ကိုလိုနီစြားပြားရီး ေက်ာ္ျဖိဳက္ကို တဆတ္ဆတ္ခ်လာေရ။
ညီတူညီမွ် တရားစီရင္ရီးဆိုေက ကိုလိုနီတရားဥပေဒ စီရင္ထံုးကို ပ်ိဳးေထာင္ပီးလာေရ။
ယင္းနန္႔ အဂုရခိုင္မ်ိဳးဆက္ တဆက္ျပီးတဆက္ ကိုလိုနီအရိပ္အာဝါသကို ခိုလႈံလာကတ္ရေရ။
ဗမာေနခ်ဲ႕ ပေဒသရာဇ္ၾကီးတိ ရက္စက္ယုက္မာမႈမ်ိဳးစံုကို ရင္ဆိုင္ခရေရ၊ ရခိုင္လူမႈအေဖြ႔အေစးအတြက္ ျဗိတိသွ်အရင္းစနစ္ေရ အပန္းေျဖစခန္း ျဖိဳက္ခစြာကို ဆန္းေရလို႔ဆိုဖို႔မဟုတ္။
ယင္းကာလမာ ရခိုင္ေျပမာ စီးပြားရီးဗဟိုျပဳရာ သီးျခားျမိဳ႕ေတာ္မဟိျခင္း။
လမ္းပန္းဆက္သြယ္ရီး ညံ့ဖ်င္းျခင္း၊ ဂိုဏ္ဂဏစိတ္၊ ေဒသခြဲစိတ္လႊမ္းမိုးနိျခင္း၊ ဗမာေနခ်ဲ႕ရို႕၏ဒဏ္ေၾကာင္း နလံမထူႏိုင္သျခင္း၊ ျဗိတ္သွ်ရို႕ခြဲျခားရီစန္ ေႏွာင့္ယွက္ျခင္းရို႕ေၾကာင့္ အရင္းသွ်ကိုလိုနဘဝမာ ရခိုင္အမ်ိဳးသားတရပ္လံုး ေကာင္းေကာင္းၾကီးၾကာေအာင္ အိပ္ေမာက်နိခရေရ။
ယင္းအခ်ိန္မ်ိဳးမွာ အိႏၵိယမာ အမ်ိဳးသားေစးရံုးရီးလုပ္ငန္ (ဝါ) ဝံသာႏုလုပ္ငန္း အဟိန္ေကာင္းနီတုန္းျဖိဳက္ေတ။
ယင္းအခ်ိန္ေလာက္မာ ဗမာပညာတတ္ေလာကကို အိႏၵိယလႈပ္ရွားရီး ဂယက္ရိုက္လာေရ။
ဥေရာပတိုက္သား ဗုဒၶဘာသာဝင္၊ အေသာကဘိကၡဳအေသာကအသင္းရို႕ အေၾကာင္းျပဳလို႔ ၁၉၀၆-ခုမာ Y.M.B.A ကိုရန္ကုန္မာေဖြ႔ေစးလို႔နိရ။
ယင္းအေဖြ႔အေစးမာ ရန္ကုန္ေရာက္ ရခိုင္ပညာတတ္ရို႕ပါဝင္ျပီးေက ေခါင္းေဆာင္လာကတ္ေတ။
ဦးေဖေအာင္၊ ေဒါက္တာေရႊစံေအာင္၊ ဆာရ္ေပၚထြန္း၊ ဦးစိန္လွေအာင္ရို႕ ပါဝင္ခကတ္ေတ။
၁၉၁၉-ခုေလာက္မာ အသွ်င္ဥတၱမေထရ္ေရ ကမၻာအရပ္ရပ္ကို လွည့္ေလျပီးေက ရန္ကုန္ကိုေရာက္လာေရ။
အမ်ိဳးသားရီးတရားရို႕ကို ေရးေရးေတာက္ေဟာၾကားလာေရ။
အမ်ိဳးသားသာသနာဆိုေရ အခ်က္ၾကိးသံုးခ်က္ကို ေၾကြးေၾကာ္လာကတ္ေတ။
ေဒကာလမာ ဆရာေနာ္နန္႔ အဆိုပါရခိုင့္အမ်ိဳးသားၾကီးေရ ရခိုင္လူမႈအေဖြ႔အေစၾကီးကို သာမညအဆင့္မွာထားျပီးေက အလုပ္လုပ္ေဆာင္ခကတ္ေတ။
ရခိုင္အမ်ိဳးသား ေတာ္လွန္ရီးလမ္းေၾကာင္းကို ဥေပကၡာျပဳကတ္ေတ။ ဗမာေျပလြတ္လပ္ရီးကို အဓိကထားလို႔လုပ္ေဆာင္ခကတ္ေတ။
၁၉၂၀-ခုမာ Y.M.B.A ကို G.C.B.A ျမန္မာ့အသင္းခ်ဳပ္ၾကီးအျဖိဳက္ ေျပာင္းလဲထူေထာင္လုိက္ကတ္ေတ။
ေဒအခါမာေလ့ ရခုိင္အမ်ိဳးသားပညာတတ္ အမ်ားအျပား ပါဝါဦးေဆာင္ခကတ္ေတ။
၁၉၂၀-ခုရန္ကုန္ ေကာလိပ္သပိတ္ေပြးမာျဖိဳက္ျဖိဳက္၊ အမ်ိဳးသားေက်ာင္းလုပ္ငန္း၊ အမ်ိဳးသားေကာလိပ္ လုပ္ငန္းရို႕မာျဖိဳက္ျဖိဳက္ ယင္းပညာတတ္ ပုဂၢိဳလ္ၾကီးမ်ားမာ ရခိုင္ျပႆနာကို လက္ေအာင္ခံျပႆနာအျဖိဳက္ ထားခကတ္ေတ။
ရခိုင္အမ်ိဳးသား ေတာ္လွန္ရီးလမ္းေၾကာင့္ကို ဥေပကၡျပဳခကတ္ေတ။
ရခိုင္ေျပဘက္မာကား ရခိုင္ပညာတတ္မ်ားက လူမႈရီး၊ ပညာရီးမ်ားမာ သင့္ေအာင္ေခ် လႈရွားခကတ္ေတ။ အစိုးရ၏ ျမဴနီစပါယ္လုပ္ငန္းမာ ဝင္ေရာက္အရြီးခံခကတ္ေတ။ အမ်ိဳးသားေက်ာင္းလုပ္ငန္းကို ရန္ကုန္က ဂယက္ရိုက္ခတ္ေတအတိုင္း လုပ္ေဆာင္ခကတ္ေတ။
ယင္းအျပင္ ေဖာ္ျပေရအတိုင္း ရခိုင္တိုင္းအသင္း လူေငရို႕ႏိုးၾကားရီးအသင္း၊ ရခိုင္တိုင္းဆိုင္ရာ ၾကီးပြားရီးအေဖြ႔ခ်ဳပ္ တိုင္းရင္းသားအေစးအရံုးရို႕ ေပၚေပါက္လာျပီးေက လႈပ္ရွားလာကတ္ေတ။
အသင္းအေဖြ႔ရို၏ မဟာဗ်ဴဟာကို ယင္းအသင္းအေဖြ႔ရို႕၏ နာေမကို ၾကည္လို႔သိႏိုင္ေရ။
အသင္းအေဖြ႔တခု၏ နာေမေရ ယင္းအသင္း၏ မဟာဗ်ဟာကို ေဖာ္ညြန္းျပေရ။
ရခိုင္ေျပအစား ရခိုင္တိုင္းလို႔သံုးထားစြာကို ၾကည့္ကေတးကပင္ ရခိုင္ေျပကို ဗမာေျပ၏စိတ္အပိုင္းအျဖိဳက္ ခံယူလားခယာျဖိဳက္ေတဆိုစြာကို သိႏိုင္ေရ၊ ယင္းအသင္းအေဖြ႔ရို႕၏ စိတ္မာဇာဟိခေရဆိုစြာထက္ ယင္းရို႕ဇာ ေျပာခေရဆိုစြာထက္ ဇာလုပ္ခေလးဆိုစြာက ပိုလို႔အရီးၾကီးေရ။
ယင္းအသင္းအေဖြ႔ရို၏ ရခိုင္ေျပအေပၚမာ ခံယူခ်က္ကိုၾကည့္လိုက္ေက ယင္းရို႕၏မဟာဗ်ဴဟာ၊ ေနးဗ်ဴဟာရို႕ေရ ေရာထြီးနိယာဆိုစြာကို သိႏိုင္ေရ။
ယေကေလ့ ယင္းပုဂၢိဳလ္ရို႕ေရ ရခိုင္မ်ိဳးခ်ဳိက္၊ ေျပခ်ဳိက္စိတ္ကို ေမြးျမဴခကတ္ေတ။
ရခိုင္ကိုျမင့္တင္ဖို႔ ၾကိဳးစားခကတ္ေတ ဆိုစြာကို မွတ္တမ္းရြီးထိုးထားရဖို႔ပင္ျဖိဳက္ေတ။
ယင္းပုဂၢိဳလ္ရို႕ေၾကာင့္ေလ့ အရအေျခအေနထိ အဆင့္ဆင့္ တိုးတက္ေျပာင္းလဲလာစြာျဖိဳက္ေတ။
၁၉၂၃-ခု၊ ဇြန္နဝါရီလမာ အိႏၵိယအစိုးရ ေဂဇတ္အမိန္႔ အမွတ္ ၁၁၉၂ အရ ဗမာေျပကို ဘုရင္ခံအုပ္ခ်ဳပ္ေတ ေျပေနအျဖိဳက္က ေတေထာင္လိုက္ေၾကာင္း ေၾကာ္ျငာလိုက္ေတ။
ယင္းျပီးေက ဒိုင္အာခီ (The Dyarchy System) ကို ပီးအပ္လိုက္ေတ။ ယင္းစနစ္ေၾကာင္း ဗမာေျပမာ ပါတီႏိုင္ငံရီးေပၚေပါက္လာေရ G.C.B.A အျခမ္းျပိဳကြဲလားခေရ။
(၁) ဦးသွ်စ္လႈိင္ G.C.B.A နန္႔
(၂) ဦးစိုးသိန္း G.C.B.A
(၃) ဦးစြ G.C.B.A
(၄) ၂၁ ဦးပါတီ
(၅) ဟုမၼရုပါတီ၊
(၆) ေျပသူ႔ပါတီ၊
(၇) သရစပါတီအမ်ားေပၚထြက္လာေရ။
ယင္းပိုင္ ဗမာ့ႏုိင္ငံရီးေလာကမာ ဆရာေပၚထြန္း၊ ဆာရ္ထြန္းေအာင္ေက်ာ္၊ ရမ္းျဗဲဦးေမာင္ေမာင္ စေရ ရခိုင့္ပညာတတ္မ်ား ႏိုင္ငံရီးသံသရာ ေဝ့လွဲ႔နီခကတ္ေတ။ ရခိုင္ရို႕ ဒိုင္အာခီအုပ္ခ်ဳပ္ရီးအေဖြ႔မာ အာဏာရဖို႔ၾကိဳးစားနီတုန္း ရခိုင့္အမ်ိဳးသားရီးလမ္းေၾကာင္း ေပ်ာက္ကြယ္စြာထက္ ေပ်ာက္လားခယာျဖိဳက္ေတ။
စိုက္ေတြကတခ်ဳိ႕ ဘဂၤလားျပန္၊ ဘိလပ္ျပန္ရို႕မာကား အမ်ိဳးသားရီးကို ဓညဝတီကလပ္၊ ဆန္းေဒးကလပ္၊ ျမိဳ႕မကလပ္ရို႕ေလာက္ပင္ စိတ္မဝင္စားခကတ္။
ဗမာေျပကအမိန္႔ခ်ျပီးေက ေပြးတျခိမ့္ျခိမ့္စဲနီကတ္တုန္းျဖိဳက္ေတ။
၁၉၁၇-ခု မြန္တဂူ (Sir E.S.Montagu)၏ အစီရင္ခံစာအရ ျဖိဳက္ျဖိဳက္ ၁၉၂၇ ခု ဆိုင္မြန္ (Sir Johnsimon) ၏ အစီအရင္ခံစာအရျဖိဳက္ျဖိဳက္၊ ဗမာေျပကို အိႏၵိယအခြဲထုတ္ဖို႔ကို လန္ဒန္အစိုးရက သေဘာေပါက္ျပီးျဖိဳက္ေတ။
ယေက့ေလ့ ဗမာေျပမာ ခြဲရီး၊ ေတြးေရးျပႆနာေပၚေပါက္ခေရ။
လႈိင္၊ ျမတ္၊ ေပၚအေဖြ႕(ဦးခ်ိဳက္လႈိင္၊ ဦးျမတ္သာဒြန္း၊ ဆာရ္ေပၚထြန္း) ေမာ္၊ ျမွင့္၊ ေျပ့ အေဖြ႔ (ေဒါက္တာဘေမာ္၊ ေက်ာ္ျမင့္၊ ရမ္းျဗဲဦးေမာင္ေမာင္) ေျပ့သူပါတီ၊ ေရႊေတာင္ၾကားပါတီဆိုျပီးေက ခြဲဖို႔ေတြးဖို႔စကားတိ အျပိဳင္အဆိုင္ေဟာနီခကတ္ေတ။
ဆရာေတာ္ဦးဥတၱမေထရ္မာ ေဒခြဲရီး၊ ေတြးရီးျပႆနာေၾကာင့္ အမ်ိဳးမ်ိဳးခုကၡေရာက္ေတာ္မူခေရ။
ေဒျပႆနာမွာေလ့ ရခိုင္ရဟန္းေနာ္ရို႕ ရခိုင္ပညာတတ္ရို႕ ေကာင္းေကာင္း တက္တက္ၾကြၾကြပါဝင္ခကတ္ေတ။
ရခိုင္ေျပကို ဇာနန္႔ခြဲစိတ္ထားေလးဆိုစြာကို ဂရုျပဳခကတ္ပံုမေပါက္။ ရခိုင္ျပႆနာကို သာမာန္လက္ေအာက္ခံျပႆနာအျဖိဳက္ထားခကတ္ေတ။ ယင္းျပႆနာေၾကာင့္ ဗမာေျပအတြက္ စားေပြးဝိုင္းေဆြးေႏြးေပြး (Round Cable Conference) ကို ၁၉၃၁-ႏိုဝင္ဘာလ ၂၅ ရက္နိမွာ လန္ဒန္ျမိဳ႕ အထက္လြတ္ေတာ္မွာက်င္းပလီေရ။
ယင္းေဆြးေႏြးေပြးမာ ဗမာေခါင္းေဆာင္ရို႕နန္႔တကြ ဦးထြန္းေအာင္ေက်ာ္၊ ေဒၚျမစိန္၊ စေရ ရခိုင္အမ်ိဳးသား၊ အမ်ိဳးသမီးရို႕တက္ေရာက္ခေရ။
၁၉၃၅-ခု ဗမာေျပအုပ္ခ်ဳပ္ရီး အက္ဥပေဒအရ ၁၉၃၇-ခုမာ ဗမာေျပေရ အိႏၵိယအုပ္ခ်ဳပ္ရီးစနစ္က ခြဲထြက္ျပီးေက သီးျခားအျဖိဳက္ ျဗိတိသွ်အင္ပါယာအတြင္းမာ ေပၚေပါက္လာေရ။
ရခိုင္ေျပမာကား
အထက္ကတင္ျပခေရအတိုင္းပင္ အစိပ္စိပ္ကြဲလို႔ပင္ ဟိနိတုန္းျဖိဳက္ေတ။
ဗမာေျပမာ ထင္ရွားနီကတ္ေတ ဇာေကာင္းေဆာင္ကေလ့ အကြဲကြဲအျပားျပား ေရာက္နီကတ္ရေရ။
အမ်ိဳးသားတိကိုစုေစးဖို႔ အျခမ္းျခမ္းကြဲနီေရ ရခိုင္ေဒသကိုျပန္ေလစုေစးဖိုမၾကိဳးစားခကတ္။
ကိုယ္ေျပျပႆနာကို လက္ေအာက္ခံ သာမညခ်ည္းထားခကတ္ေတ။ မဟုတ္ေမ။
ဂိုဏ္းေစြး၊ ပါတီေစြး၊ ေဒသေစြးကို အဓိကထားကတ္ေတ။
မဟုတ္ေက ကိုယ္ၾကိဳက္စြာကို လႈပ္ရွားနီခကတ္ေတ။
ယင္းေၾကာင့္ ငါရို႕ေခတ္မွာ အမ်ိဳးသားဇာတ္နိမ့္ (Degeneration) ျဖိဳက္နီရေရ။ ေျပာင္းရႊိနီေရအမ်ိဳးသား (ဝါ) ရႊင့္က်ာလူမ်ိဳး (Migrating Nation) ျဖိဳက္နိရေရ။
ေခြးရီး၊ ေတြးရီးျပႆနာ ဂယက္ထနီတုန္းကာလ ၁၉၃၃-ခုေလာက္မာ “ဗမာေျပသည္ ဒို႔ေျပ၊ ဗမာစကားသည္ ဒို႔စကား၊ ဗမာစာသည္ဒို႔စာ၊ ဒို႔ေျပကိုခ်ဳိက္ပါ၊ ဒို႔စာကိုခ်ီးျမင့္ပါ၊ ဒို႔စကားကိုေလးစားပါ၊” ဆိုေရ ေၾကြးေၾကာ္သံနန္႔ အတူဗမာ့မ်ိဳးခ်ိဳက္ ေျပခ်ိဳက္လူေငမ်ား၏ “ဗမာ့အေစးအရံုး” ေရ ေရးေရးေတာက္ေတာက္၊ ထြန္းထြန္းေျပာင္ေျပာင္၊ေပၚထြက္လာေရ။
ေအအေဖြ႔ဝင္လူေငရို႕ေရ “သခင္” ဆိုေရဘြဲ႔ကို နာမည္ရိွမာတတ္လာကတ္ေတ။
ဒို႔ဗမာအေစးအရံုးေရ၊ တိုးတက္ေတ၊ လႈပ္ရွားေရ၊ ႏိုင္ငံနန္႔ အမ်ိဳးသားအတြက္ ဘဝကိုအပ္လိုက္လို႔ ၾကိဳက္းပမ္းခကတ္ေတ။
ေဒအေဖြ႔ဝင္လူေငရို႕ကား ပညာတတ္လူေငတိပင္ျဖိဳက္ကတ္ေတ။ ေဒအေဖြ႔အေစး၏ၾသဇာေရ ရခိုင္လူေငပညာတတ္ရိုအေပၚမာ အထူးေညာင္းခေရ။
ဘိလပ္ျပည္ရခိုင္၊ ဘဂၤလားျပန္ရခိုင္ရို႕ေရ အဂၤလိပ္ဆန္ကတ္ေရပိုင္ ေဒေခတ္ ရန္ကုန္ျပန္ရခိုင္ရို႕ေလ ဗမာဆန္တက္ေတ။
ေယေတာင္မက အခ်ိဳ႕ရန္ကုန္ေက်ာင္းသား ရခိုင္သူ ေငရို႕မာ ဒို႔ဗမာအေစးအရံုးဝင္ သခင္တိျဖိဳက္ေလာကတ္ေတ။ ေဒကာလထိရခိုင္လူ႔အေဖြ႔အေစးမွာ ေနာက္လိုက္ဝါဒေရ တိုက္ရိုက္ျဖိဳက္ျဖိဳက္၊ .သြယ္ဝိွက္လို႔ျဖိဳက္ျဖိဳက္ ေဆြးေျမးနိယာျဖိဳက္ေတ။
၁၉၃၉- ခု ဒုတိယ တကၠသိုလ္ေက်ာင္းသား သပိတ္ေမွာက္ေတအခါ ရခိုင္ေက်ာင္းသားရို႕အေထးက အကိုညိဳထြန္း၊ အကိုေက်ာ္ရင္၊ အကိုဘစံရို႕ေရ ထင္ရွားလာေရ။
“ကြ်န္ပညာအလိုမဟိ” လို႔ ေၾကြးေၾကာ္လာကတ္ေတ။ ေဒရခိုင္ေက်ာင္းသားရို႕ကား ရခိုင္ေျပသို႔ ျပန္လာကတ္ေတအခါမွာ ရခိုင္ေျပမွာ လႈပ္ရွားမႈအခ်ိဳ႔ကို လုပ္ေဆာင္ခကတ္ေတ။
ယင္းကာလမာ “၉၁ ဌာနအုပ္ခ်ဳပ္ရီး” စနစ္သစ္အုပ္ခ်ဳပ္ရီး ေပၚေပါက္လာေရ။
ယင္းအုပ္ခ်ဳပ္ရီးနိဒါန္းအစမာ ေရြးေကာ္ကေပြးက်င္းပေရအခါမွာ ဗမာႏိုင္ငံရီးပါတီတိ မဲျဖိဳက္ကတ္ရေရ။
ယင္းအခါ “ငါးပြင့္ဆိုင္ပါတိ” အတြက္ ဆရာေတာ္အသွ်င္ ဥတၱမ မေထရ္ ပါဝင္ကူညီခကတ္လို႔ အၾကီးအက်ယ္ ပုတ္ခတ္ခံရေတာ္မူေရ။
ေရြးေကာက္ေပြးအျပီးမာ ေဒါက္တာဘေမာ္၏ ညြန္႔ေပါင္းအစိုးရေဖြ႔ေရ ယင္းအစိုးရအေဖြ႔မာ ဆရာေပၚထြန္း၊ ဆရာထြန္းေအာင္ေက်ာ္ရို႕ ပါဝင္ခကတ္ေတ။
ဂုပိုင္ ဗမာႏိုင္ငံရီး ျဗိတိသွ်အရင္းသွ်င္းရို႕၏ လွည့္ကြက္အတိုင္း ရီဝဲထိုးနိခရေရ။
ဗမာေခါင္းေဆာင္အမ်ားစုမာ ဗမာေျပ၊ ဗမာအမ်ိဳးသားအတြက္ ေမေမရရ၊ ထိထိေရာက္ေရာက္ မစြန္းေဆာင္ႏိုင္ဘဲ ႏိုင္ငံရီးအပီးအယူလုပ္ရင္း အခ်ိန္ျဖဳန္းနီခကတ္ရေရ။
ယင္းပိုင္ရီစံုေမ်ာစြာမာ ရခိုင္ေခါင္းေဆာင္အမ်ားျပားေလ့ ဝင္မႊီနိခကတ္ေတ။
ဗမာေခါင္းေဆာင္ရို႕ကား ဗမာ့လြတ္လပ္ရီးလမ္းေၾကာင္းကို မ်ိဳးဆက္တဆက္ျပီးတဆက္ အတြိ႔အၾကံဳ၊ အေတြးအေခၚတိကိုသံုးသပ္ျပီးေက ရွာေဖြနိကတ္စြာျဖိဳက္ေတ။ ရခိုင္ေခါင္းေဆာင္တိကား၊ ဘေဇာ္ပါလဲ။
ထိုရခိုင္ေခါင္းေဆာင္ရို႕၏ လႈပ္ရွားခေရသမိုင္းေၾကာင္းကို ဆန္းစိုက္ေၾကေက ရခိုင္လြတ္လပ္ရီးလမ္းေၾကာင္းကို ရွာနိခကတ္ေတလို႔ေျပာဖို႔ မလြယ္စြာကိုတြိ႔ရေရ။
ရခိုင္ျပႆနာကို လက္ေအာက္ခံထားျခင္းကို ပါတီဂိုဏ္းဂန အာဏာရရီးကိုရာ ဦးစားပီးခကတ္စြာကိုရာတြိ႔ရေရ။
ပါတိႏိုင္ငံရီးရို႕ ယင္းေခတ္က ရီစံုေမ်ာခရေရအေၾကာင္းကို ေဒါက္တာဘေမာ္ကိုတိုင္ သူ၏ (Burma at the beginning of the Second World War) အတန္းမာ ဝန္ခံထားစြာကို ဖတ္ရွႏိုင္ေရ။
၁၉၃၈-၃၉-ေလာက္မာ ဒို႔ဗမာအေစးအရံုးဝင္ သခင္မ်ိဳးခ်ဳိက္ ဗမာလူေငရို႕ေရ ဗမာလြတ္လပ္ရီးအတြက္ အထူးၾကိဳးပမ္းလာကတ္ေတ။
အခတ္အခဲ့မ်ိဳးစံုကို ရင္ဆိုင္လာကတ္ေတ။
တကၠသိုလ္ေက်ာင္း သားဗမားမ်ိဳးခ်ိဳက္ရို႕ေရ အငတ္ငတ္ အျပတ္ျပတ္ခံဗ်ာယ္။
ႏိုင္ငံရီးကို ၾကိဳးစားလာကတ္ေတ။
ဘံုစနစ္ကိုေတေဆာက္ဖို႔အတြက္ ႏိုင္ငံလြတ္လပ္ရီးကို ပထမၾကိဳးစားရဖို႔စြာကို ျမင္လာကတ္ေတ။
ဗမာ့အမ်ိဳးသားေတာ္လွန္ရီး သမိုင္းေၾကာင္းကို ေရးေရးရင့္ရင့္၊ ေတာက္ေတာက္ထြန္းထြန္း ေဖာ္ေဆာင္ႏိုင္ေအာင္ သက္စြန္႔ၾကိဳးပန္းလာကတ္ေတ။
ႏိုင္ငံျခားစုိက္ကူရွာေဖြလာကတ္ေတ။
ယိုးဒယား၊ တရုတ္၊ ဂ်ပန္ကိုျဖိဳက္စီ၊ အိႏၵိယကိုျဖိဳက္စီ ထြက္လာျပီးေက စြန္႔စြန္႔စားစား အတူအညီရွာလာကတ္ေတ။
ယင္းအခ်ိန္ေလာက္မာ ဘစိန္၊ ထြန္းအုပ္ ဒို႔ဗမာ အေစးအရံုးနန္႔ သခင္ကိုယ္ေတာ္မႈိင္း၏ ဒို႔ဗမာအေစးအရံုးသို႔ ႏွစ္ျခမ္းကြဲနီေရ။
ဂုပိုင္ကြဲနီေရအခါမွာေလ့ ရခိုင္လူေငတိ ဂိုဏ္းဖက္လိုက္လို႔ ပါဝင္ခကတ္ေတ။
၁၉၃၉-ခုမာ အမ်ိဳးသားတပ္ေပါင္းစု သေဘာဝင္လာေရ။
“ဗမာထြက္ရပ္ဂိုဏ္” ကို ေဒါက္တာဘေမာ္ႏွင့္ သခင္ေအာင္ဆန္းရို႕ဦးစီးျပီးေက ထူေထာင္ခကတ္ေတ။
ယင္းေနာက္ပိုင္းမာ ဒို႔ဗမာအေစးအရံုး ႏွစ္ျခမ္းကြဲကာ သခင္လူေငမ်ားရို႕ေရ ကိုယ္ေနးကိုယ့္ဟန္ႏွင့္ အဆက္ရွာယင္း ဂ်ပန္ထိေရာက္လားခကတ္ေတ။
ႏွစ္ျခမ္းလံုးက ဗမာလူေငသံုးက်ိပ္ေရ ပီနန္ကြန္းမာ ဆံုးေစးလီကတ္ေတ။
ေရးေဘာ္သံုးက်ိပ္လို႔ ေနာက္တြင္လီေရ။
၁၉၃၉- က ၁၉၄၅-ခု အတြင္းဒုတိယကမၻာ့စိုက္ၾကီးျဖိဳက္ပြားနီေရ။
နာဇီ၊ ဂ်ာမဏီဖက္ဆစ္၊ အီတလီဖက္ဆစ္ ဂ်ပန္ရို႕ပါဝင္ေရ။
ကြန္ျမဴနစ္ဆန္႔က်င္ရီး မဟာမိတ္အေဖြ႔နန္႔ ျဗိတိသွ်၊ အေမရိကန္၊ ျပင္သစ္၊ ဆိုဗိယက္ပါဝင္ေရ။
မဟာမိတ္အေဖြ႔ရို႕ တိုက္ေပြးေပါင္းေျမာက္မားစြာကို တိုက္ခိုက္လို႔ဟိကတ္ေတ။ “ကမၻာလံုး၏ ေျပသူ႔စိုက္ မဟာဗ်ဴဟာေရ ဖက္ဆစ္ႏိုင္ငံတိကို တုိက္ခိုက္ရဖို႔ျဖိဳက္ေတ။”
လို႔ ဆိုဗီယက္ရုရွားက ေၾကျငာလိုက္ေတ။
ယင္းေၾကာင့္ ကမၻာ့လက္ဝဲအင္အားစုအားလံုးေလ့ ဖက္ဆစ္နစ္ကို ျပင္းျပင္းထန္ထန္ ဆန္႔က်င္တိုက္ခိုက္လို႔ ဟိနိလိေရ။
ဖက္ဆိတ္ဂ်ပန္ေရ ၁၉၄၁-ခု ဒီဇင္ဘာလ ၂၆ ရက္မာ ေရးေဘာ္သံုးက်ိပ္ရို႕ေရ ယိုးဒယားမာ သြီးသိုက္စာေရေသာက္ကတ္ျပီးေက ဗိုလ္ဘြဲ႔ခံလို႔ “ ဗမာေျပ လြတ္လပ္ရီးတပ္မေတာ္” (Burma Indenpendance Army) B.I.A ကို ေဖြ႔ေစးလိုက္ကတ္ေတ။
ေကာင္းမၾကာခင္ ဗမာေျပသို႔ဝင္ေရာက္လာကတ္ေတ။
ယင္းစပ္ၾကားကာလ အစပိုင္းမာ ဗမာေျပကို အိႏၵိယစိုက္ေသနာပတိက ထိန္းသိမ္းထားရေရ။
ေနာက္ပိုင္း အေျခအေနဆိုးလက္ေတအခါမွာ ဘုရင္ခံေဆာရ္ေဒၚမန္စမိသ္ (Smith Sir Reginald Dorman) နန္းရင္းဝန္ ေဆာရ္ေပၚထြန္းနန္႔ အစိုးရအေဖြ႔လံုး အိႏၵိယႏိုင္ငံ ဆိပ္မလာ (Simlar) ျမိဳ႕သို႔ေျပာင္းရႊိလားခကတ္ေတ။
ဂ်ပန္နံပါတ္ ၁၅ တပ္မေတာ္က ဗမာေျပတိုက္ေပြးကို တာဝန္ယူရေရ။ ယင္းတပ္ကို ဆိုင္ဂံုး (Saigon) ျမိဳ႕ဟိ ဂ်ပန္စိုက္ဌာနခ်ဳပ္က တာဝန္ယူကြက္ကဲရေရ။
ယင္းတပ္မွာ ၃၃ တပ္မနန္႔ အမွတ္ ၅၅ တပ္မ (33rd Division of 55th Division) ရို႕ပါဝင္ေရ ယင္းတပ္က ရန္ကုန္မာအေျခစိုက္ျပီးေက ၁၉၄၂-ခု မတ္လ ၁၅ ရက္မာ ဂ်ပန္စိုက္အုပ္ခ်ဳပ္ရီးကို ခတင္ေရ B.I.A ဗမာ ၁၅ နံပါတ္ လက္ေအာက္သို႔ ေရာက္လားခေရ။
ေအနီရာမွာ ေရးေဘာ္သံုးက်ိပ္ရို႕အျဖိဳက္နန္႔ ဓါးပိုင္ၾကီးေက်ာ္ပံု၊ ေဒဝန္မင္းၾကီးေအာင္ေက်ာ္ရႊီ၊ ျမိဳ႕သူၾကီးေအာင္ ေက်ာ္ဇံအျဖိဳက္ေရ ခပ္ဆင္ဆင္တူနီေရ။
၂၀ ရာစုမာ ဖက္ဆိတ္ဂ်ပန္ေနခ်ဲ႕ရို႕၏ လွည့္ကြက္မာ ေရးေဘာ္သံုးက်ိပ္ခံရေရပိုင္ ၁၉ ရာစုက ျဗိတိသွ်င္ရို႕၏ လွည့္ကြက္မာ ဒါးပိုင္ၾကီးရို႕ခံတက္ရေရ။
အႏိုင္ႏိုင္ငံသမိုင္းမာေလ့ ဂုပိုင္အကြက္မ်ိဳးကိုတြိ႔ရေရ။
ေနခ်ဲ႔ဆိုသမွ်၊ လူမ်ိဳးၾကီးဝါဒသမားဆိုသမွ်ကား တပါးလူကိုကြ်န္ျပဳဖို႔ၾကိဳးစားျမဲျဖိဳက္စြာကို ၾကပ္ၾကပ္၊ သတိထားရဖို႔စါာပင္ျဖိဳက္ေတ။ B.I.A ကိုေလ့ ဂ်ပန္ဧကရာဇ္အမိန္႔အရ ဂ်ပန္စိုက္ဗိုလ္ အီးဒါး (General Shajiro Sida) က “ဗမာ့ကာကြယ္ရီးတပ္မေတာ္ (Burma Defence Army BDA) အျဖိဳက္ ေျပာင္းလဲေဖြ႔ေစးလိုက္ေတ။ B.I.A ကိုမဖ်က္ခင္ B.I.A တပ္တတပ္ကို ဗုိလ္ရန္ေအာင္ ဦးစီးျပီးေက ဂ်ပန္တပ္နန္႔အတူ ရခိုင္ေျပသို႔ဝင္လာလတ္ေတ။
ဗာမာ၊ ဂ်ပန္ရို႕နန္႔ ရခိုင္တိုင္လံုးဆိုင္ရာ တိုင္းရင္းသားအေစးအရံုးနန္႔ ဆက္သြယ္မိကတ္ေတ။
ရခိုင္ေခါင္းေဆာင္ရို႕ျဖိဳက္ကတ္ေတ ဆရာေတာ္အသွ်င္ ဦးစိႏၵာေထရ္၊ အသွ်င္ပညာသီဟေထရ္၊ အသွ်င္ေကသရာ ဓိပတိေထရ္၊ ဦးသာစံလွ၊ ဦးေအာင္ထြန္းဦး၊ ဦးေအာင္ထြန္းျမ၊ ဦးေအာင္သာဦး၊ အကိုဘစံ၊ အကိုေက်ာ္ျမ၊ အကိုညိဳထြန္း၊ အကိုေမာင္ထြန္းဝင္း၊ အကိုေမာင္နီ၊ အကိုဗံုေပါက္သာေက်ာ္ရို႕နန္႔ ဆက္သြယ္မိကတ္ေတ။ အဆိုပါပုဂၢိဳလ္ရို႕အနက္ အဂၤလိပ္အမႈထမ္းအခ်ိဳ႕ရို႕ ဂ်ပန္ပီးေရ အစိုးရအမႈထမ္း အရာဟိအျဖိဳက္ လုပ္ေဆာင္ကတ္ေတ။ ျငိမ္ဝပ္ပီးျပားရီးကို ေဆာင္ရြက္ကတ္ေတ။
ခရိုင္ဝန္၊ ေနပိုင္၊ ျမိဳ႕ပိုင္၊ တရားသူၾကိး၊ အသီးသီးျဖိဳက္လာကတ္ေတ။
၁၉၄၂-ခု ဂ်ဴလႈိင္လေလာက္မာ ဗိုလ္ရန္ေအာင္တပ္ရင္း ရန္ကုန္သို႔ျပန္လီေရ။
၁၉၄၂-ခုမာ ဘူးသီးေတာင္၊ ေမာင္ေတာေဒသမာ ရခိုင္၊ ကုလားအဓိကရုန္းကို ဗုိလ္ရန္ေအာင္ဖန္တီးခေရ။
ရခိုင္ခုကၡသည္ ၁၇၆၀ ကိုတင္ထားေရ သေဘၤာေရ ဘူးသီးေတာင္ဆိပ္ကမ္းက ဂိုက္ ၅၀ အကြာမာျမဳပ္လို႔ လူသံုးရာေက်ာ္ သီခရေရ။
ကုလားရန္ကိုေၾကာင္လို႔ျပိးရာမာ ေအာက္သားစုိက္ဗုိလ္လက္ခ်က္နန္႔ သီးဆံုးခရေရ။
ေအလူမ်ိဳးရိးအဓိကရုန္းမာ ကုလား၊ ရခိုင္ စုစုေပါင္း ၇၅၀၀ ေက်ာ္သိဆံုးခရေရ။
